پروازهای سقوط؛ ۸ سفر هوایی که با موشک به پایان رسیدند

هواپیماهای مسافری و تجاری بارها هدف موشک‌های نظامی بوده‌اند؛ از مانوری که در آن دشمن فرضی، قربانیان واقعی داشت تا بازماندگان پروازی که توسط شورشیان به قتل رسیدند. این مسافران هرگز به مقصد نرسیدند.

پرواز ۷۵۲ هواپیمایی اوکراین که هشتم ژانویه، تهران را به مقصد کی‌یف ترک می‌کرد، در فاصله کوتاهی از حمله موشکی ایران به پایگاه‌های نظامی آمریکا در عراق که به تلافی ترور سردار قاسم سلیمانی انجام شده بود، دچار سانحه شد و سقوط کرد. در حالی که همزمانی این دو واقعه، احتمالات مبتنی بر خطا در هدف‌گیری را تقویت می‌کرد، مقامات مسئول این سانحه را ناشی از اشکال فنی در بوئینگ ۷۳۷ اعلام و اخبار مرتبط با اصابت موشک را عملیات جنگ روانی توصیف کرده بودند.

با این حال، ستاد کل نیروهای مسلح صبح شنبه با پذیرفتن مسئولیت انهدام این هواپیمای مسافربری در پی خطای انسانی، بیانیه‌ای در این ارتباط صادر کرد. در نهایت حضور سردار امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده هوافضای سپاه پاسداران در مقابل دوربین صداوسیما و اعلام پذیرش این خطای انسانی، به شایعات سه روز اخیر پایان داد.

هواپیماهای مسافربری و تجاری از مواردی هستند که حتی در دوران جنگ نیز مصونیت دارند، اما کشورهای مختلف جهان بارها در از دست رفتن عمدی یا سهوی مسافران هوایی سوگوار شده‌اند. تلفات غیرنظامیان در دوران جنگ، درگیری داخلی و مانورهای هوایی نمونه‌هایی از این موارد هستند.

درگیری اوکراین و روسیه، مسافران خارجی را به کشتن داد

اوکراین پیش از خطای انسانی نیروهای مسلح ایران و قربانی شدن ۱۷۶ مسافر و خدمه پرواز نیز درگیر سانحه‌ای مشابه شده بود. پرواز شماره ۱۷ هواپیمایی مالزی، پروازی مسافربری با هواپیمای بوئینگ ۷۷۷ بود که مورد حمله واقع شد و در مناطق شرقی آلمان در ۱۷ جولای ۲۰۱۴ / ۲۶ تیر ۱۳۹۳ سرنگون شد.

تمام ۲۹۸ سرنشین و خدمه پرواز این هواپیما که بیشتر آن‌ها یعنی ۱۹۳ نفر شهروندان هلند بودند، در این حمله، جان باختند. سایر قربانیان ۴۳ شهروند مالزی و ۲۷ شهروند استرالیایی بودند. این هواپیما که از آمستردام به کوالالامپور در حال پرواز بود، در حوالی شهر دونتسک اوکراین، توسط موشک‌های روسی منهدم شد.

این حادثه در خلال اختلافات بین روسیه و اوکراین بر سر منطقه کریمه و پیوستن آن به فدراسیون روسیه، اتفاق افتاد. مقامات کی‌یف و نیز تجزیه‌طلبان طرفدار روسیه، یکدیگر را مقصر این حمله موشکی می‌دانستند. با این حال مدتی بعد، چهار نفر در این ارتباط دستگیر شدند که گفته می‌شد سه نفر از آن‌ها، وابستگان به آژانس اطلاعاتی روسیه بودند. برخی خبرها نیز این سه نفر را از اعضای نیروهای مسلح روسیه معرفی کرده بودند.

مانوری که به جای دشمن فرضی مسافران را هدف گرفت

کریمه که علت سرنگونی هواپیمای مسافربری در سال ۲۰۱۴ بود، در سال ۲۰۰۱ محل سقوط هواپیمایی بود که به اشتباه در یک مانور هوایی هدف قرار گرفت. پرواز ۱۸۱۲ هواپیمایی سیبری که از تل‌آویو بلند شده و به سمت نووسیبیرسک در روسیه در حال پرواز بود، در ۴ اکتبر ۲۰۰۱ / ۱۲ مهر ۱۳۸۰ پس از اصابت موشک در دریای سیاه سقوط کرد.

حمله به این هواپیمای مسافربری توپولوف ۱۵۴ در جریان مانور هوایی ارتش کشور اوکراین در ۳۰۰ کیلومتری ساحل کریمه رخ داد و ۶۴ مسافر و ۱۲ خدمه پرواز این هواپیما را به کام مرگ کشاند.

تنها چهار دقیقه پیش از انهدام این هواپیما، اوکراین در جریان مانور هوایی، دو موشک ضدهوایی دوربرد را شلیک کرده بود. این کشور که مداخله خود در سانحه سقوط هواپیما به دریا را رد می‌کرد، پس از یک هفته و بعد از فشار گروه تحقیقات روسی، مسئولیت این سانحه را گردن گرفت.

لئونید کوچما، رئیس‌جمهوری وقت اوکراین مقصر این حادثه را ارتش اوکراین اعلام کرد. در روزی که این هواپیما مورد هدف قرار گرفت، ۲۳ موشک از هواپیماهای بدون سرنشین، شلیک شده بود. الکساندر کوزماک وزیر دفاع وقت اوکراین نقش نیروهای اوکراینی در این سانحه را پذیرفت و از خانواده قربانیان عذرخواهی کرد. اوکراین طی سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۵، مبلغ ۱۵.۶ میلیون دلار به خانواده‌های قربانیان پرداخت کرد.

ببرهایی که مسافران هوایی را به کشتن دادند؟

پرواز ۶۰۲ لاین‌ایر یکی دیگر از اهداف مسافربری موشک‌های جنگی بود. در ۲۹ سپتامبر ۱۹۹۸ / ۷ مهر ۱۳۷۷ هواپیمای آنتونوف ۲۴ که حامل ۴۸ مسافر و خدمه پرواز بود از شهر جافنا در سریلانکا به سمت کلمبو پایتخت این کشور در حال پرواز بود که ناپدید شد. نیروی دریایی سریلانکا لاشه این هواپیما را ۱۵ سال بعد، یعنی در سال ۲۰۱۳ پیدا کرد.

با اینکه دلیل ناپدید شدن و سقوط این هواپیما همچنان در ابهام است، اما برخی گزارش‌ها می‌گویند این هواپیما توسط «ببرهای تامیل» مورد اصابت قرار گرفته و سقوط کرده است. ببرهای تامیل به گروهی اطلاق می‌شود که از سال ۱۹۷۲ مبارزات مسلحانه علیه دولت مرکزی سریلانکا را آغاز کردند و به دنبال تشیل کشوری مستقل در شمال شرقی سریلانکا بودند.

مسافران ایرانی قربانی اشتباه ادعایی آمریکایی‌ها

پرواز ۶۵۵ ایران‌ایر که از بندرعباس به دبی می‌رفت، پس از اصابت موشک‌های آمریکایی در آب‌های خلیج فارس سقوط کرد. در ۱۲ تیر ۱۳۶۷ نیروهای آمریکایی در میانه جنگ ایران و عراق و در شرایطی که کشمکش‌های ایران و آمریکا در خلیج فارس بالا گرفته بود، هواپیمای ایرباس ۳۰۰- آ را با ۲۹۰ سرنشین، مورد حمله موشکی قرار دادند.

این هواپیما به فاصله کوتاهی از شروع پرواز خود مورد اصابت دو موشک قرار گرفت. نیروهای آمریکایی اعلام کردند این هواپیمای مسافری به اشتباه، یک جت جنگی تشخیص داده شده است.

قربانیان جنگ سرد آمریکا و شوروی

پرواز ۷۰۰ هواپیمایی کره جنوبی که در اول سپتامبر ۱۹۸۳ / ۱۰ شهریور ۱۳۶۲ نیویورک را به مقصد سئول ترک کرده بود، در دریای ژاپن مورد اصابت جنگده‌های شوروی قرار گرفت و ۲۶۹ سرنشین آن کشته شدند. این حادثه در خلال جنگ سرد رخ داد و شوروی ادعا می‌کرد این هواپیما در حال انجام عملیات جاسوسی بوده، اما آمریکا این ادعا را رد کرد. یکی از ۶۳ آمریکایی کشته شده در این سانحه، لری مک‌دونالد از اعضای کنگره آمریکا بود.

آمریکا، ژاپن و شوروی جست‌وجو در دریای اُخُتسک را برای پیدا کردن جعبه سیاه بوئینگ ۷۴۷ سرنگون‌شده آغاز کردند، اما موفق به پیدا کردن آن نشدند. مقامات شوروی در ابتدا دخالت در این سانحه را تکذیب می‌کردند؛ داده‌هایی که مقامات آمریکایی از این سانحه منتشر کردند، نشان می‌داد که این هواپیما به صورت ناخواسته و به‌دلیل خطا در مسیریابی، وارد منطقه هوایی شوروی شده است.

نقش ناتو در سرنگونی یک پرواز داخلی

در ۲۷ ژوئن ۱۹۸۰ / ۶ تیر ۱۳۵۹ پرواز ۸۷۰ هواپیمایی ایتاویا با دو ساعت تأخیر، شهر بلونا در ایتالیا را به مقصد پالرمو ترک می‌کند، اما هیچ‌گاه به مقصد نمی‌رسد. این هواپیمای مک‌دانل داگلاس در خلال پرواز از رادارها محو می‌شود و لاشه آن در دریای تیرینی در شمال دریای مدیترانه پیدا می‌شود. تمام ۸۱ سرنشین این هواپیما کشته شدند.

دلیل اصلی این سانحه با ابهاماتی همراه بوده، اما متحمل‌ترین نظریه، اصابت موشک‌های ناتو در جریان مانور در منطقه بوده است. برخی دیگر نیز معتقدند این هواپیمای مسافری در جریان درگیری‌های لیبی و نیروهای ناتو مورد اصابت قرار گرفته است.

بازماندگان پروازی که به قتل رسیدند

منازعات داخلی و درگیری‌های مسلحانه در کشورهای آفریقایی در موارد متعددی، عامل مورد اصابت قرار گرفتن هواپیماهای مسافربری بوده‌اند. در سوم سپتامبر ۱۹۷۸ / ۱۲ شهریور ۱۳۵۷ پرواز ۸۲۵ هواپیمایی رودزیا یا زیمبابوه فعلی، مورد اصابت برخی موشک‌های روسی قرار گرفت که در اختیار گروه‌های شورشی این کشور بودند.

منابع مختلف، آمارهای متفاوتی درباره تعداد سرنشینان و تلفات این سانحه اعلام کرده‌اند، با این حال، تمامی منابع در دسترس گزارش می‌دهند که بعد از فرود اضطراری، همه یا گروهی از بازماندگان توسط شورشیان به قتل رسیدند. مشابه این واقعه در ۱۲ فوریه ۱۹۷۹ برای پرواز شماره ۸۲۷ این شرکت هواپیمایی رخ داد.

شلیک به دلیل بی‌توجهی به اخطار نظامیان

در ۲۱ فوریه ۱۹۷۳ / ۲۳ بهمن ۱۳۵۱ پرواز ۱۱۴ هواپیمایی لیبی مورد اصابت قرار گرفت. این هواپیمای بوئینگ ۷۲۷ از طرف موشک‌های اسرائیلی هدف قرار گرفت و تنها پنج نفر از ۱۱۳ سرنشین آن زنده ماندند. این هواپیما که طرابلس را به مقصد قاهره ترک کرده بود، با شلیک جنگنده‌های اسرائیلی سرنگون شد.

این هواپیما در محدوده کانال سوئز و صحرای سینا در حال پرواز بود و به دلیل ورود به مقرر نظامیان اسرائیلی در مصر، از طرف این نیروهای اخطار فرود گرفت، اما به این اخطار اهمیت نداد و مورد اصابت موشک‌های اسرائیلی قرار گرفت.

منبع: ایرنا