بررسی نشریه‌های کودکان و نوجوانان از دوره مشروطه تا انقلاب اسلامی
نشریه‌های ویژۀ کودکان و نوجوانان در ایران، تاریخی پرفراز و نشیب دارند. اگر چه پیدایش نخستین نشریه‌های کودکان به دوران مشروطه بازمی‌گردد، هیچ‌گاه سیر رشدی طبیعی نداشته‌اند. فعالیت یا ایستایی در انتشار نشریه‌های کودکان پیوندی تنگاتنگ با وضعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه داشته است. در ابتدای دوران پهلوی اول رکودی در انتشار نشریات پدید آمد که به قطع انتشار چند نشریۀ محدود کودکان منجر شد. پس از آن اولین توجه به کودکان در مطبوعات، با صفحه‌ها و ستون‌هایی ویژۀ کودکان در نشریات بزرگسالان آغاز شد. انتشار اولین نشریات مستقل ویژۀ کودکان در این دوران به اوایل دهۀ بیست باز می‌گردد. تا پیش از دهۀ بیست تنها عناوین انگشت‌شماری نشریۀ سازمانی یا دولتی ویژۀ کودکان منتشر می‌شدند. مؤسسۀ پژوهشی تاریخ ادبیات در پژوهش گسترده‌ای که از ۱۳۷۵ آغاز کرد، از همان ابتدا افزون بر بررسی کتاب‌های کودکان در طول تاریخ، بررسی نشریات کودکان و نوجوانان را نیز در دستور کار خود قرار داد. رویکرد کتاب‌های تاریخ ادبیات کودکان به نشریات کودکان، بررسی جایگاه ادبیات و کم و کیف آن در این نشریات بوده است.
در این پژوهش گسترده، گروه جست‌و‌جوی مؤسسه به یاری همکاران داوطلب در شهرهای گوناگون ایران، تمامی نسخه‌های اصل نشریه‌های کودکان و نوجوانان را شناسایی کردند. آن‌ها منابع مرجع را در بیشتر کتابخانه‌های ملی، عمومی و دانشگاهی شهرهای بزرگ ایران، از تهران گرفته تا اصفهان، شیراز، تبریز، یزد، اهواز یا در مجموعه‌های خصوصی، از جمله مؤسسۀ پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان مورد بررسی دقیق قرار داده‌اند. در مورد نشریاتی که امکان دسترسی به نسخه‌ای از آن‌ها میسر نشده به اطلاعات منتشرشده در منابعی همچون: تاریخ مجلات کودکان (جلد اول) اثر منصور حسین‌زاده، شناسنامۀ مطبوعات ایران اثر مسعود برزین، راهنمای مطبوعات ایران اثر محمد صدری طباطبایی و تاریخ جراید و مجلات ایران اثر محمد صدرهاشمی، و مقاله‌های موجود در این زمینه استناد شده است. برای استخراج اطلاعات مربوط به هر نشریه کار برگه‌ای ویژه طراحی شد که در آن افزون بر ارایه مشخصات منبع‌شناسی نشریهها (عنوان اصلی و فرعی، تغییر عنوان در طول انتشار نشریه، اعضا هیئت مدیره و تحریریه، قطع، فاصلۀ انتشار، وضعیت تصویر، بهاء هر نشریه و وجود آن در کتابخانه‌های کشور) به اندرونۀ موضوعی، محتوایی و مخاطبان نیز توجه شده است. با توجه به رویکرد ادبیاتی پژوهش فوق، برای انواع ادبی مثل داستان، غیرداستان، ادبیات کهن، کمیک استریپ و شعر کار برگه‌های استخراج اطلاعات جداگانه با سرفصل‌های مربوط به هرکدام طراحی شد و بر پایۀ آن‌ها نشریات مورد بررسی قرار گرفتند. در این بررسی به تألیف یا ترجمه بودن مطالب هر نشریه نیز توجه شده است.
نتیجۀ این پژوهش گسترده در ده جلد کتاب تاریخ و ادبیات کودکان ایران منتشر شده است که چکیده‌ای از آن را در زیر می‌خوانید:
دورۀ مشروطه
پیدایش نشریه‌های کودکان و نوجوانان در ایران به دوران مشروطه بازمی‌گردد؛ دورانی که نوگرایان از راه نشریهها دیدگاه‌های خود را به میان مردم می‌بردند. بهبود زندگی کودکان و بهسازی آموزش و پرورش از جمله مهم‌ترین این دیدگاه‌ها بود که در نشریهها بازتاب می‌یافت. همزمان با آغاز انتشار روزنامه‌ها و مجله‌های فارسی، سرپرستان و سردبیران این نشریات برای افزایش مخاطبان خود به جلب خوانندگان جوان و نوجوان پرداختند و کوشیدند به بخشی از نیازهای آنان پاسخ گویند، زیرا در میان این گروه سنی از یکسو میزان سوادآموزی رو به گسترش بود و از سوی دیگر شوق بیشتری به دانستن و آگاه شدن وجود داشت. نشریاتی مانند روزنامه «تربیت»، «ادب»، «شکوفه» و «زبان زنان» با اختصاص بخشی از مطالب خود به مقاله‌های گوناگون دربارۀ آموزشگاه‌های نو و دانستنی‌های عمومی و علمی، دانش‌آموزان را به خواندن روزنامه تشویق می‌کردند.
با گسترش مطبوعات و توجه روزافزون روزنامه‌نگاران به نسل جوان، در فاصله سال‌های ۱۲۹۹-۱۲۹۶، چهار مجلۀ ویژۀ نوجوانان منتشر شد. اندرونه این چهار مجله بازتاب روشن نوخواهی و علم‌گرایی در میان نسل جوان آن دوره است. بیشتر مطالب این نشریات در زمینه‌های علمی و دانش همگانی نوشته شده‌اند و ادبیات در این میان جای بسیار اندکی دارد. تنها مجلۀ «الأدب» رویکرد جدی به ادبیات داشته است.
مجلۀ «الأدب» نشریه‌ای ادبی ویژۀ نوجوانان و جوانان به سرپرستی محمد وفادار و همکاری دانش‌آموزان و دانش‌آموختگان مدرسۀ آمریکایی، از سال ۱۲۹۶ به شکل دو ماه یکبار در مطبعۀ فاروس آغاز به انتشار کرد. هدف گردانندگان این نشریه آشنا کردن نسل جوان با ادبیات غرب و علاقه‌مند ساختن نوجوانان و جوانان به فعالیت‌های ادبی بود. داستان‌های بلند ترجمه شده، شعرهایی از شاعران جوان، معرفی شخصیت‌های ادبی یا تاریخی و ستونی به نام تکالیف کلاسی که داستانی از دانش‌آموزان را به چاپ می‌رساند از جمله بخش‌های این نشریه بودند. دو سال پس از آن مجلۀ ماهانۀ «ادب» (در سال ۱۲۹۸) به سردبیری یحیی دانش و امیر خیزی، منتشر شد. این نشریه وابسته به هیئت محصلان مدرسۀ متوسطۀ طباطبایی تبریز بود. نویسندگان ادب بیشتر دانش‌آموزان مدرسۀ طباطبایی بودند. در این نشریه افزون بر موضوع‌های علمی و بهداشتی، مطالب ادبی نیز در قالب شعر، داستان و قطعۀ ادبی به چشم می‌خورد. منابع اصلی بیشتر داستان‌ها در این دو نشریۀ (مجلۀ «الأدب» و ادب) فرانسوی و انگلیسی هستند. این دو نشریه را با توجه به نقش دانش‌آموزان در تدوین محتوای آن‌ها می‌توان در شمار نخستین نشریه‌های دانش‌آموزی به شمار آورد.
مجلۀ «علم و تربیت»، ویژۀ نوجوانان از سال ۱۲۹۹ به مدیریت میرزا حسین‌خان پرتو هر ماه در شیراز منتشر میشد. هدف این مجله گسترش دانش و پرورش کودکان و نوجوانان بود. هر شمارۀ مجله دارای دو بخش جداگانۀ پسران و دختران بود و برای هر گروه مطالب ویژه‌ای داشت. مطالب مجلۀ علم و تربیت، به مقوله‌های علمی، اخلاقی و اجتماعی می‌پردازد و به جز چند نمونه شعر در برخی شماره‌ها، مطلب ادبی دیگری در آن به چشم نمی‌خورد. مطالب بخش دختران بازتاب دیدگاه روشنفکران و آزاداندیشان آن دوره نسبت به زنان است. مطالب ادبی این نشریه بسیار کمرنگ و بی‌مایه‌اند، ولی مطالبی با درون‌مایۀ علمی در این مجله آمده که می‌توان آن‌ها را نمونه‌هایی از ادبیات غیرداستانی در مجله‌های کودکان و نوجوانان دانست.
آخرین نشریۀ این دوره برای نوجوانان، به ویژه دانش‌آموزان، «علم و اخلاق» بود که با امتیاز حبیب‌الله آموزگار و مدیریت سیدمحمد حجت، از سال ۱۲۹۹ به صورت ماهانه منتشر میشد. این نشریه که وابسته به جمعیت علم و اخلاق بود، در «علم و اخلاق» به موضوع‌هایی همچون تعلیم و تربیت و دانش و اخلاق پرداخته است. مطالب ادبی در این نشریه بسیار اندک است و تنها به چند شعر کوتاه بسنده می‌شود.
دورۀ پهلوی
در دو دهۀ نخست ۱۳۰۰ فشارهای سیاسی و اجتماعی چنان مطبوعات کشور را تنگ و بسته کرد که آن چند نشریۀ ویژۀ نوجوانان نیز از کار بازایستادند و نتوانستند به رشد خود در بستری طبیعی ادامه دهند. سیاست متمرکز و خودکامۀ دوران رضاشاهی شمار روزنامه‌ها و مجله‌های کشور را روی‌هم‌رفته به کمتر از پنجاه عنوان رساند که بیشتر آن‌ها نشریه‌های رسمی حکومتی بودند و در تهران به چاپ می‌رسیدند. این نشریهها در مطالب و مقاله‌های محدود خود، از خطی که دولت برایشان تعیین می‌کرد پا فرا‌تر نمی‌گذاشتند.
در این زمان به سبب اینکه مطالب نشریهها از جنبۀ چند و چونی، پاسخگوی نیاز کودکان و به ویژه نوجوانان نبود، بسیاری از نوجوانان مطالب خواندنی خود را از میان پاورقی‌های روزنامه‌های آن زمان، که بیشتر رمان‌های عشقی یا پلیسی بودند و برای نوجوانان گیرایی بسیار داشتند، برمی‌گزیدند. بنا بر سنتی که از دوران مشروطه به جا مانده بود، رمان‌های بلند نویسندگان نامدار خارجی همچنان در صفحه‌ها یا ستون‌های ثابت نشریهها چاپ می‌شدند و پرخواننده‌ترین مطالب آن‌ها به شمار می‌آمدند. بدین سان، انبوه نوجوانانی که از خواندن متن‌های سراسر پند و اندرز یا مطالب علمی خشک و کسالت‌بار به تنگ آمده بودند، به خواندن اینگونه رمان‌ها روی آوردند. بسیاری از روشنفکران آن دوره با چاپ اینگونه رمان‌ها، که خوانندگان آن‌ها بیشتر نوجوانان و جوانان بودند، سرسختانه ستیز می‌کردند، اما به سبب استقبال نوجوانان، که شمار در خور توجهی از خوانندگان این داستان‌ها را تشکیل می‌دادند، کارگزاران نشریهها مایل به چشم‌پوشی از چاپ اینگونه پاورقی‌ها نبودند؛ پس به ناچار به توجیه کار خود می‌پرداختند و با آوردن پیام‌های اخلاقی خودساخته در پایان رمان‌ها، چاپ آن‌ها را پسندیده جلوه می‌دادند.
روزنامۀ ایران و روزنامۀ اطلاعات برخی از شناخته شده‌ترین رمان‌ها را به شکل پاورقی انتشار می‌دادند. افزون بر داستان‌های بلندِ پاورقی، شمار داستان‌های کوتاه نیز در برخی روزنامه‌ها مانند شفق سرخ، رو به افزایش گذاشت و گاه جای رمان‌های بلند را گرفت. اما علاوه بر این‌ها در نشریه‌های بزرگسالان به ادبیاتی برمی‌خوریم که آشکارا از ادبیات کودکان و نوجوانان خارجی گزینش شده بودند و چه بسا به مخاطب کودک یا نوجوان چشم داشتند. روزنامۀ کوشش به انتشار داستان‌های کودکانه توجه ویژه نشان می‌داد. روزنامۀ ستاره نیز ستونی به نام «حکایات روزانه» داشت که داستان‌هایش از پاورقی‌ها سادهتر بودند؛ برخی از آن‌ها از افسانه‌های ملل گزینش می‌شدند. در روزنامۀ اطلاعات نیز از سال دهم (۱۳۱۴ش)، در صفحۀ دوم، ستونی به نام حکایت روزانه گشوده شد که در آن، در هر شماره افسانه‌ای از ملل گوناگون به چاپ می‌رسید.
با رشد دیدگاه‌های روان‌شناختی و پیوند آن با آموزش و پرورش، توجه به مخاطب کودک و نوجوان در نشریه‌های بزرگسالان بیشتر شد، تا جایی که برخی مطبوعات، صفحه‌ها و ستون‌هایی ویژۀ کودک و نوجوان باز کردند.
از اولین نشریات بزرگسالان که به مخاطب کودک توجه ویژه نشان داد، نشریۀ «اوقات» بود که از سال ۱۳۰۹ به شکل هفتگی، به سرپرستی مترجم‌السلطنه شیخ بهایی منتشر میشد. بخش ویژۀ کودک در این نشریه با عنوان مخصوص اطفال است از دیگر مطالب مجله جدا میشد. مسوول این صفحه ایرج طبیبی گیلانی بود. بخش بزرگی از مطالب این صفحه را مطالب ترجمه شده تشکیل می‌دادند. در این صفحه علاوه بر داستان، مطالب غیرداستانی مانند مقاله‌های آموزش و پرورشی و نیز قطعه‌های سرگرم‌کننده هم منتشر میشد.
نشریۀ «گل‌های رنگارنگ» دیگر نشریه‌ای است که کودکان و نوجوانان را جذب می‌کرد. این نشریه به شکل ماهانه از سال ۱۳۱۲ از سوی مؤسسۀ مربی منتشر میشد. به گفتۀ دست‌اندرکارانش، مخاطب آن همگان، حتی کودکان بودند. مطالب نشریه شامل داستان، شعر و مطالب خواندنی و سرگرم‌کننده بود. این نشریه از پر خواننده‌ترین جُنگ‌ها در آن دوران بود که همۀ گروه‌های سنی به ویژه نوجوانان آن را می‌خواندند.
گنجاندن بخش ویژۀ کودکان در نشریه‌های بزرگسالان به شکل پایدار و جدی، به سال‌های پس از ۱۳۱۹، به ویژه پس از برکناری رضاشاه از حکومت در سال ۱۳۲۰ و گسترش مطبوعات، بازمی‌گردد. شماری از نشریه‌های بزرگسالان به سبب‌های گوناگونی به مخاطب کودک و نوجوان توجه ویژه داشتند، همچون نشریه‌های هفتگی سرگرم‌کننده و خانوادگی که هدف نفوذ گسترده‌تر در میان خانواده‌ها را دنبال می‌کردند، نشریه‌های زنان که خوانندگان زن آن‌ها در جایگاه مادر یا مربی رابطۀ تنگاتنگی با کودکان داشتند، نشریه‌های آموزشی و تربیتی که هدف آن‌ها آموزش و پرورش کودکان بود و نشریه‌های سیاسی که اندیشه‌ها و باورهای سیاسی خود را به نسل جوان منتقل می‌کردند.
نشریه‌های سرگرم‌کنندۀ خانوادگی به سبب پوشش طیف گسترده‌ای از خوانندگان، با هدف سرگرمی و لذت آن‌ها، از پرفروش‌ترین نشریه‌های این دوره به شمار می‌آمدند. مهم‌ترین عاملی که شمارگان آن‌ها را بالا نگه می‌داشت داستان‌های آن‌ها بود. این مجله‌ها که همۀ اعضای خانواده را سرگرم می‌کردند، به مخاطب کودک نیز توجه داشتند. صفحه‌های ویژۀ کودکان این نشریهها، تنها به سرگرم کردن کودکان می‌پرداختند و همین توجه سبب بالا رفتن فروش آن‌ها میشد. افسانه و داستان پایۀ اصلی مطالب این صفحه‌ها به شمار می‌آمد. بخش بزرگی از صفحه‌های کودکان را مطالب ترجمه شده تشکیل می‌داد. گاه نیز داستان‌هایی از نویسندگان ایرانی، که بیشتر همان مترجمان و روزنامه‌نگاران باسابقۀ نشریهها بودند، در این صفحه‌ها منتشر میشد. بسیاری از دست‌اندرکاران صفحه‌های کودکان، روزنامه‌نگارانی بودند که کار برای کودکان را راهی برای رسیدن به مطبوعات بزرگسالان می‌دانستند.
«راهنمای زندگی»، به مدیریت حسین‌قلی مستعان و سردبیری ماه طلعت پسیان، نخستین نشریۀ خانوادگی بود که به شکل هفتگی از سال ۱۳۱۹ منتشر میشد و دو صفحۀ ویژۀ کودکان داشت. «راهنمای زندگی» یک سال منتشر شد و سپس با ورود «اطلاعات هفتگی»، یکی از پرنفوذ‌ترین مجله‌های هفتگی آن دوره، به بازار مطبوعات، به سبب از دست دادن خوانندگان خود ناچار از کار بازایستاد. این نشریه دو صفحه با نام «راهنما برای کودکان» داشت که یک صفحه را قصه و داستان و یک صفحه را سرگرمی تشکیل می‌داد. بیشتر مطالب این دو صفحه ترجمه بود. با این حال در سنجش با مجله‌های هفتگی پس از خود، متن‌های تألیفی بیشتری داشت.
«اطلاعات هفتگی» از همان آغازِ کار، در سال ۱۳۲۰، مطالب سرگرم‌کننده و گوناگونی برای تمام افراد خانواده، به ویژه زنان و جوانان داشت. این نشریه از شمارۀ چهارم (۲۲ فروردین ۱۳۲۰)، صفحه‌ای را به کودکان و نوجوان اختصاص داد، داستان‌های جنجالی و هیجان‌انگیز صفحه‌های دیگر هم برای بسیاری از نوجوانان گیرایی داشت. صفحۀ کودکان اطلاعات هفتگی، که بچهها این صفحه مال شماست، نام داشت، از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۵ کمابیش هر هفته منتشر میشد، اما از سال ۱۳۲۶ تا ۱۳۲۹ این صفحه برداشته شد و پس از آن دوباره با تنوع بیشتری، هم از جنبۀ گونه‌های داستانی و هم از جنبۀ استفاده از آثار مترجمان گوناگون، به شکل منظم ادامه یافت. مطالب این صفحه‌ها بیشتر از افسانه‌های ملل، به ویژه افسانه‌های اروپایی بود.
نشریۀ «صبا» که از سال ۱۳۲۲ با مدیرمسوولی احمد پاینده شروع به انتشار کرد، مجله‌ای سیاسی، اجتماعی، ادبی، هنری، علمی... بود که به مخاطب کودک نیز توجه داشت. این نشریه صفحۀ ویژۀ کودکان داشت. افسانه و داستان پایۀ اصلی مطالب این صفحه‌ها به شمار می‌آمد که بخش بزرگی از آن‌ها ترجمه بود. پس از آن در سال ۱۳۲۹، نشریۀ «تهرانشهر» به امتیاز عزت‌الله همایونفر و سردبیری سیروس رامتین منتشر شد. این نشریه از شمارۀ ۱۱ تا شماره ۴۸، صفحه‌ای ویژۀ کودکان با عنوان «بچهها این صفحه مال شماست»، منتشر کرد. در این صفحه داستان، شعر و سرگرمی گنجانده میشد.
«آسیای جوان» از دیگر نشریه‌های خانوادگی بود که از سال ۱۳۳۰ شروع به انتشار کرد. صاحب امتیاز این نشریه سیروس بهمن و سردبیر آن حسین رجبی بود. «آسیای جوان»، از همان نخستین شماره، صفحه‌ای ویژۀ کودکان زیر عنوان کودکان، منتشر می‌کرد. داستان، غیرداستان و سرگرمی از نویسندگان ایرانی و غیرایرانی، مطالب این صفحه را تشکیل می‌دادند.
مجلۀ «سپید و سیاه»، که نخست با عنوان‌های «سپید و سیاه نو»، و «سپید و سیاه مشیر»، به امتیاز علی‌اصغر کارباف و مدیریت علی بهزادی، از سال ۱۳۲ آغاز به کار کرد، از دیگر نشریه‌های خانوادگی و سرگرم‌کننده بود که به مخاطبِ کودک توجه داشت. این نشریه از شمارۀ هفت، سال اول، صفحه‌ای به کودکان اختصاص داد که تا سال ۱۳۳۶ ادامه داشت. صفحه‌های کودکان در این نشریه به سرپرستی داریوش زمانی با نام‌های «بچهها این صفحه مال شماست»، «داستان کودکان»، «یکی بود یکی نبود»، «کودکان ما و جهان کودکان» منتشر می‌شدند. این صفحه از نیمۀ دوم سال ۱۳۳۶ تا پایان سال ۱۳۳۸ در «سپید و سیاه» منتشر نشد و تنها در دو شمارۀ آخر سال ۱۳۳۸، در صفحه‌ای با عنوان جهان کودک، مطالبی برای کودکان به چاپ رساند. داستان‌های ترجمه شده از منابع خارجی، داستان‌های مصور و سرگرمی مطالب این صفحه را تشکیل می‌دادند. داستان‌های مصور و کمیک استریپ‌های جعفر تجارتچی، بر گرفته از ادبیات عامیانۀ ایران، از جمله آثار پدیدآورندگان ایرانی این نشریه بودند.
افزون بر این‌ها، نشریۀ «پست هفتگی»، وابسته به روزنامۀ پست تهران، با امتیاز محمدعلی مسعودی و مدیریت بهرام شاهرخ از شمارۀ ۱۲ تیر ۱۳۳۵، صفحه‌ای را با عنوان «نوباوگان» به کودکان اختصاص داد که داستان‌هایی از منابع خارجی ترجمه و منتشر می‌کرد. مطالب سرگرم‌کننده، شامل بازی و کاردستی نیز در این صفحه جای ویژه‌ای داشت. نشریۀ هفتگی «بامشاد»، با امتیاز و مدیریت اسماعیل پوروالی نیز از شمارۀ ۳۲ در سال ۱۳۳۵ تا فاصلۀ زمانی نه چندان بلند، داستان‌ها و افسانه‌های گوناگونی از منابع خارجی منتشر می‌کرد. صفحه ویژۀ کودکان «بامشاد»، «دنیای بچهها» نام داشت.
«تهران مصور»، که کار خود را از سال ۱۳۲۱ آغاز کرده بود، پس از توقف انتشار «تهران مصور کوچولو‌ها»، از آغاز سال ۱۳۳۸ صفحه‌ای را با عنوان «یکی بود یکی نبود»، به کودکان اختصاص داد. بخش‌هایی از صفحه به «درد دل کوچولو‌ها»، «داستان و افسانه»، سرگرمی و بازی اختصاص داشت.
دومین گروه از مجله‌هایی که به مخاطب کودک و نوجوان بها می‌دادند، مجله‌های زنان بودند. برخی از صفحه‌های این مجله‌ها به دختران جوان به عنوان زنان آینده نگاه می‌کردند و به نقش‌های آیندۀ آن‌ها می‌پرداختند. بیشتر صفحه‌های کودکانِ مجله‌های زنان، پایداری چندانی نداشتند و گاه تنها به چند شماره از مجله محدود می‌شدند، اما چون این مجله‌ها نیز فروش بالایی داشتند، در فراگیرتر شدن ادبیات کودکان تأثیرگذار بودند.
در سال ۱۳۲۳ دو نشریه از این گروه منتشر شد. یکی نشریۀ «بیداری ما»، وابسته به ارگان مرکزی تشکیلات دموکراتیک زنان ایران، با امتیاز و مدیریت زهرا اسکندری بیات بود، که هر سه ماه یکبار منتشر میشد. این نشریه از نخستین شماره تا سال ۱۳۲۵ دو صفحه ویژۀ کودکان با عنوان «بخش اطفال» داشت. در این بخش، حکایتها و افسانه‌ها از منابع گوناگونی همچون کلیله و دمنه گزینش می‌شدند. نشریۀ دیگر، «ماهنامۀ بانو» بود که با امتیاز محمد سعیدی و مدیریت نیر سعیدی منتشر میشد. این نشریه از همان نخستین شماره، در آذر ۱۳۲۳، انتشار صفحۀ کودکان را به خوانندگان نوید داد و آن صفحه را «بچهها این هم برای شما»، نام نهاد. در این صفحه بیشتر افسانه‌هایی از ملت‌های دیگر ترجمه و چاپ میشد. علاوه بر آن حکایت‌های مصور نیز در این صفحه منتشر میشد.
مجلۀ «جهان زنان»، ارگان سازمان زنان وابسته به حزب تودۀ ایران، که با مدیریت و سردبیری نجم‌الحاجیه هوشمندراد از سال ۱۳۳۰ منتشر شد، در صفحه‌ای جداگانه وظایف جدید زنان را در زندگی اجتماعی مستقل، به دختران می‌آموخت. این نشریه از شمارۀ ۷۵، سال ۱۳۳۲، تا شمارۀ ۸۵، صفحه‌ای به نام «صفحۀ کودک» منتشر می‌کرد که دارای بخش‌های ادبی، شامل افسانه، داستان مصور و سرگرمی بود.
با رشد نظریه‌های آموزشی و تربیتی و به دنبال گسترش مطبوعات پس از شهریور ۱۳۲۰، مجله‌های پرشماری با موضوع آموزش و پرورش به میدان آمدند که به کودکان و نوجوانان نگاه ویژه‌ای داشتند، هرچند میزان توجه به ادبیات در این مجله‌ها به گرایش کلی آن‌ها بستگی داشت. مجلۀ «معارف»، به مدیریت شیخ محمدعلی بهجت دزفولی، یکی از نخستین نشریه‌های آموزشی بود که داستان‌ها یا مقاله‌هایی ویژۀ کودکان و نوجوانان منتشر می‌کرد. این نشریه از سال ۱۳۰۷، که دورۀ پنجم انتشار خود را آغاز کرده بود، تا سال ۱۳۰۹ که نشر آن متوقف شد، به انتشار مطالب مناسب کودکان نیز می‌پرداخت. این نشریه در زیر عنوان «برای نوآموزان»، داستان‌ها یا مقاله‌های ویژۀ کودکان و نوجوانان منتشر می‌کرد.
مجلۀ «مربی»، به مدیریت علی‌اکبر مشیر سلیمی، سرپرست مؤسسه مربی، از آغاز انتشار خود در آذر ۱۳۲۱، صفحه‌ای ویژۀ کودکان به نام «برای نوآموزان» داشت که بیشتر به طرح دیدگاه‌های روان‌شناختی می‌پرداخت. پس از آن، مجلۀ «زبان» یا «زبان آموزگار» - که مجله‌ای ماهانه با اندرونه اجتماعی و آموزشی وابسته به جبهۀ آزادی بود - با مدیریت جبار باغچه‌بان از اول بهمن ۱۳۲۳ آغاز به کار کرد. برخی شماره‌های این مجله صفحه‌هایی برای کودکان داشت که در آن‌ها باغچه‌بان با زبانی صمیمانه و ساده با کودکان سخن می‌گفت و برای آنان داستان می‌نوشت. برخی از زیبا‌ترین شعرهای باغچه‌بان همراه با تصویر و نمونه‌هایی از نخستین متن‌های غیرداستانی به فارسی برای کودکان، در این صفحه‌ها آمده‌اند.
«سپیدۀ فردا» نشریه‌ای روان‌شناسی، پرورشی، اجتماعی و تحقیقی بود که کار خود را به شکل مستقل با سرپرستی آذر رهنما از سال ۱۳۳۲ آغاز کرد و پس از چندی به دانشسرای عالی وابسته شد. این نشریه پس از مدتی فعالیت، رویکردی جدی به ادبیات کودکان یافت و از شمارۀ سوم سال اول، چند صفحه را به کودکان و چند صفحه را به نوجوانان اختصاص داد و از آن‌ها خواست تا در این صفحه درد دل کنند. در صفحۀ کودکان داستان و شعر نیز می‌آمد. از شمارۀ اول، سال سوم، در آذر ۱۳۳۴، ده صفحه به انجمن «شعلۀ دختران جوان» اختصاص داده شد. از این سال، بخش‌های ویژۀ کودکان نیز گسترده‌تر شد و ستونی جدید به نام «پرسش‌های شما و پاسخ‌های ما»، در مجله باز شد. در بخشی جداگانه به نام «دانش‌آموزان دبستان‌ها بخوانند» یا «دانش‌آموزان دبیرستان‌ها بخوانند»، داستان‌های کودکان و نوجوانان و مطالب مربوط به آن‌ها منتشر میشد. اما مهم‌ترین گام این مجله، انتشار یک شماره ویژۀ ادبیات کودکان بود. پس از انتشار این شماره، صفحه‌های بیشتری به ادبیات کودکان و نقد آن اختصاص داده شد.
از دیگر نشریات این گروه، نشریۀ «معلم امروز»، وابسته به انجمن دبیران فلسفه و علوم تربیتی تبریز با مدیریت علی‌اکبر شعاری‌نژاد بود که از سال ۱۳۳۴ شروع به انتشار کرد و صفحه‌ای را نیز به دانش‌آموزان اختصاص داد، که در آن افزون بر انتشار افسانه‌های ملل، آثار ادبی خود دانش‌آموزان نیز به چاپ می‌رسید.
افزون بر این سه گروه، نشریه‌های دیگری با موضوع‌ها و رویکردهایی گوناگون و باورهای گوناگون سیاسی و ایدئولوژیک نیز وجود داشتند که با هدف‌های مختلف، صفحه‌هایی را به کودکان اختصاص می‌دادند. از جمله، مجلۀ طنز «یویو»، در دورۀ جدیدش، که در سال ۱۳۲۳ با صاحب امتیازی و مدیر مسوولی عماد عصار منتشر شد، یک صفحه، ویژۀ نوجوانان داشت که بیشتر شعر و متن‌های دیگر با درون‌مایه طنزآمیز در آن می‌آمد.
«امید ایران»، که مجله‌ای روشنفکری بود، از همان شمارۀ نخست خود در سال ۱۳۲۸، نیم‌صفحه با عنوان «شما و فرزندان شما»، به کودکان و پدران و مادران اختصاص داد که سرپرستی آن با کورش بزرگمهری بود. از شمارۀ ۲۹ به تاریخ ۳ دی ۱۳۳۴، نام صفحۀ کودکان به «کودکان دلبند شما» تغییر کرد و سرپرستی آن را منوچهر نیستانی برعهده گرفت. در این دوره کمتر از ادبیات ترجمه و بیشتر از ادبیات تألیفی، شعر یا داستان گزینش میشد و نیمی از صفحه را عکس‌های کودکان خوانندۀ مجله پر می‌کرد. از ۱۲ آذر ۱۳۳۸ صفحۀ کودک به سرپرستی داوود پیرنیا با نام «فرزند خود، آقا بیژن» منتشر میشد. در این دوره ادبیات از مجله حذف شد و جای آن را مطالبی مانند مسابقۀ کودک و سخنِ کودک گرفت. گاهی نیز موضوع‌های سیاسی و اجتماعی با کودکان در میان گذاشته میشد.
نشریۀ «پروین ما»، وابسته به انجمن پروین که صاحب امتیاز و مدیرمسوول آن محمود خوارزمی بود، از سال ۱۳۳۰ به شکل ماهانه آغاز به انتشار کرد. این نشریه از نخستین شماره، صفحه‌ای با عنوان «برای کودکان» داشت که در آن شعرهای کودکانه همراه با نت آن‌ها می‌آمد. همچنین در برخی از شماره‌های این نشریه داستان‌واره‌هایی حکایت گونه و افسانه‌های ملل منتشر می‌شدند. این صفحه پس از چهارده شماره از کار باز ایستاد. نشریۀ هفتگی کاویان با صاحب امتیازی مشفق همدانی نیز از شمارۀ هفت در ١١ دی ١٣٣١، صفحه‌ای را به کودکان و نوجوانان اختصاص داد. در این صفحه در هر شماره قصه یا داستانی از ترجمه‌های محمد محمدلوی عباسی منتشر شده است. شماری از داستان‌ها از میان افسانه‌های برادران گریم برگزیده شده‌اند.
صفحۀ کودکان در مجلۀ «مهر ایران»، که نشریه‌ای خبری، انتقادی و اجتماعی بود، از ۵ دی ۱۳۳۶ با عنوان کودک شروع به انتشار کرد. این نشریه که پیش از انتشار صفحۀ ویژۀ کودک، داستان‌های مصوری به شکل پاورقی برای کودکان منتشر می‌کرد، در صفحه‌های ویژۀ کودک نیز همچنان به انتشار داستان‌های بلند دنباله‌دار از گونۀ ماجرایی و افسانه، از آثار نویسندگان ایرانی و غیرایرانی، ادامه داد. مجلۀ «فردوسی» نیز از سال ۱۳۳۶ صفحه‌ای را به کودکان اختصاص داد. در این صفحه افسانه‌هایی از برادران گریم و قصه‌هایی از اندرسون منتشر شده است.
از دهۀ چهل به بعد، آن گروه از نشریه‌های بزرگسالان که ستون‌ها و صفحه‌های ثابتی برای کودکان داشتند، دیگر به انتشار ادبیات روزنامه‌ای کودکان در اندازه و شکل گذشته ادامه ندادند. انتشار مطالب ویژۀ کودکان در نشریات بزرگسالان، راه انتشار نشریه‌های کودکان را هموار‌تر کرد. با پدید آمدن ستون یا صفحه‌های ویژۀ کودکان و نوجوانان، فرصتی برای برخی از نویسندگان، شاعران، مترجمان و تصویرگران پدید آمد که برای کودکان کار کنند و رفته‌رفته ادبیات روزنامه‌ای شکل بگیرد.
نشریه‌های ویژۀ کودکان و نوجوانان
نشریه‌های کودکان و نوجوانان در بیست سال نخست دورۀ پهلوی در سکون و خاموشی به سر می‌بردند و به جز نشریه‌هایی که به یک سازمان یا نهاد ویژه وابستگی داشتند، نشریۀ دیگری منتشر نمی‌شد. از جمله اولین نشریات سازمانی این دوره، نشریۀ «شیر و خورشید سرخ ایران» بود که در سال ۱۳۰۴ با مدیریت علی‌محمد اویسی و از سال ۱۳۲۷ تا ۱۳۳۵ با نام سازمان جوانان شیر و خورشید سرخ ایران و با مدیریت فریدون صدری و عباس یمینی‌شریف منتشر میشد. این نشریه همچون دیگر نشریه‌های سازمانی، بیش از آنکه مطالب سرگرم‌کننده برای مخاطبان عام داشته باشد، مقاله‌هایی در راستای افزایش اعضای خود و سازماندهی آن‌ها به چاپ می‌رساند. این نشریه تا سال ۱۳۳۵ به صورت بولتن داخلی سازمان منتشر میشد. در این سال مجله تعطیل و تا شش سال انتشار آن متوقف شد. انتشار دورۀ جدید مجله از سال ۱۳۴۱ آغاز شد و تا سال ۱۳۵۷ ادامه یافت. سازمان جوانان شیر و خورشید تبریز نیز از اسفند سال ۱۳۳۷ نشریه‌ای با عنوان «جوانان» منتشر کرد که ادارۀ آن را هیئت تحریریه به عهده داشت. بخشی از نشریه به مقاله‌هایی دربارۀ آموزش و پرورش، بهداشت کودکان، شرح زندگی بزرگان و گزارش فعالیت‌های اعضای سازمان اختصاص داشت و بخش بزرگی از آن را ادبیات داستانی تشکیل می‌داد که شماری از آن‌ها داستان‌های تألیفی بودند. شماری از داستان‌ها نیز از منابع خارجی به فارسی برگردانده و منتشر می‌شدند.
از سال ۱۳۰۶ نشریۀ ماهانۀ «پیش‌آهنگی ایران»، به مدیریت احمد امین‌زاده، مؤسس سامانۀ پیشاهنگی در ایران، آغاز به انتشار کرد. این نشریه نیز بیش از آنکه نشریۀ ویژۀ دانش‌آموزان باشد، ابزار اطلاع‌رسانی جنبش جدید پیشاهنگی بود. مطالب مجله بیشتر شامل اخبار و مقاله‌هایی دربارۀ پیشاهنگی در ایران و جهان و ترجمه بود. سرودهای پیشاهنگی برای دانش‌آموزان نیز از مطالب ثابت مجله بودند. تاریخ پایان انتشار نخستین مجله پیش‌آهنگی روشن نیست. نشریۀ پیش‌آهنگی از سال ۱۳۳۵ بار دیگر با مدیریت جلیل کتیبه‌ای و سردبیری صدری میرعمادی آغاز به کار کرد و تا سال ۱۳۵۷ هر ماه منتشر میشد. در این دوره به انتشار مطالب سرگرم‌کننده، به ویژه داستان‌های تألیفی و ترجمه اهمیت بیشتری داده شد. سازمان‌های پیشاهنگی شهرستان‌ها نیز گاه نشریه‌های خاص خود را منتشر می‌کردند. در سال‌های ۱۳۴۲-۱۳۴۱ با گشودن صفحه‌ای مخصوص کودکان با عنوان «فرشتگان»، «شیر بچه‌گان»، مخصوص کودکان در دو صفحه، مجله بخشی را نیز به گروه‌های سنی سال‌های اول دبستان اختصاص داد. مطالب این بخش بیشتر شامل دو تا سه داستان بود که در کنار آن مطالب علمی کوتاه و کاردستی نیز ارایه میشد.
نشریۀ «پیش‌آهنگی و تربیت بدنی» نیز از ۴ آبان ۱۳۱۹، با مدیرمسوولی ابوالقاسم شکرایی، از سوی ادارۀ پیشاهنگی و تربیت بدنی انتشار یافت. این مجله هر سه ماه یکبار منتشر میشد. نیمی از مطالب آن مربوط به فعالیت‌های پیشاهنگی و نیم دیگر دربارۀ تربیت بدنی و همۀ آن‌ها اخبار، گزارش‌ها و مطالب آموزشی بودند. ادبیات داستانی در این مجله جای اندکی داشت.
به جز این نشریات سازمانی، تنها نشریۀ دیگری که ویژۀ کودکان و نوجوانان در این سال‌ها منتشر شده مجلۀ «دانش‌آموز هنر» بود. این نشریه از سال ۱۳۱۴ به صاحب امتیازی علی‌اکبر گلچین و سردبیری محمدعلی مهیاری از سوی وزارت معارف شروع به انتشار کرد. بیشتر مطالب آن شامل مقالهها و شعرهای تربیتی و اندرزی برای دانش‌آموزان دبیرستانی بود. شماره‌هایی از این نشریه به نام «دانش‌آموز» از سال ۱۳۲۰ به دست آمده است. با توجه به آنکه صاحب امتیاز و سردبیر آن همان افراد هستند و سال هفتم انتشار آن نیز مشخص شده است، بی‌گمان در این فاصله نام نشریه از «دانش‌آموز هنر» به «دانش‌آموز» برگشته است. در دورۀ جدید نشریه، که با نام «دانش‌آموز» منتشر شده، تفسیر‌ها و تحلیل‌های قرآن و دیگر کتاب‌ها و متن‌های مذهبی، شرح حال بزرگان مسلمان، پندهای اخلاقی به شکل حکایت، اخبار و مقالات تحلیلی دربارۀ اوضاع جهان و مطالبی از تاریخ ایران آمده است. مجلۀ دانش‌آموز روی‌هم‌رفته بار ادبی اندکی داشت و بیشتر به شعر می‌پرداخت و شعرهای پندآموز از شاعران بزرگ ایرانی را می‌آورد.
در فاصلۀ سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲، با رشد روزافزون مطبوعات، شمار بسیاری نشریۀ ویژۀ کودک و نوجوان با هدف‌های گوناگون منتشر شدند. یکی از ویژگیهای این دوره انتشار نشریه‌های کودک و نوجوان از سوی گروه‌ها و سازمان‌های سیاسی برای پراکندن جهان‌بینی‌شان بود. انتشار یکباره و کمابیش گستردۀ نشریهها، گونه‌ای آشفتگی و هرج و مرج در گسترۀ نشریه‌های کودک و نوجوان پدید آورد که نه‌تنها هدف‌ها و انگیزه‌های انتشار مجله، بلکه شکل ظاهری، شامل قطع، شمارۀ صفحه‌ها، نوع انتشار و اندرونه آن را نیز دگرگون کرد. نشریه‌های مربوط به گروه‌ها و سازمان‌های سیاسی چندان دوام نمی‌آوردند و در پی هر دگرگونی سیاسی در جامعه، با خطر بستن رو به رو می‌شدند. این نشریهها نوشته‌های نویسندگان حزبی یا خوانندگان جوان مجله را که شامل داستان‌واره‌ها، انشا‌ها یا مقاله‌های سیاسی مناسب با روش مجله بودند، چاپ می‌کردند. مخاطبان اینگونه نشریهها، نوجوانان دبیرستانی بودند و کم و بیش زبان روزنامه‌ای بزرگسالان را به‌کار می‌گرفتند.
فعال‌ترین سازمان در انتشار نشریه برای نوجوانان و جوانان آن دوره، حزب توده بود که تا پیش از کودتای ۲۸ مرداد، ده‌ها نشریۀ کوچک و بزرگ با نام‌های گوناگون منتشر کرد. برای نمونه نشریۀ «مردم برای جوانان»، که مهم‌ترین نشریۀ حزب توده برای نوجوانان و جوانان بود، از دی ۱۳۲۴ آغاز به انتشار کرد. این نشریه افزون بر انتشار مطالب حزبی، ادبیات سوسیالیستی را نیز به شکل پیگیر از راه ترجمه در اختیار نوجوانان و جوانان می‌گذاشت. بخش سرگرمی هم در این نشریه بود که با بهره‌گیری از منابع خارجی تدوین میشد. افزون بر این نشریه، حزب توده سری مجله‌های «دانش‌آموزان» را برای نوجوانان و جوانان شهرستان‌های مختلف منتشر می‌کرد که آن‌ها هم نشریه‌های تشکیلاتی بودند، همچون: «دانش‌آموزان یزد»، «دانش‌آموزان اصفهان» و «دانش‌آموزان فارس» که در سال‌های ۱۳۳۰ و ۱۳۳۱ در می‌آمدند.
در برخی مجله‌ها با وجود وابستگی حزبی، مطالب همگانی و غیرسیاسی چیرگی داشت. از این دست می‌توان به دو نمونه نشریه، که دانش‌آموزی نیز بودند، اشاره کرد. «شعله‌ور برای محصلین»، ضمیمۀ مجلۀ «شعله‌ور»، ارگان حزبی بود اما اندرونه‌ای ادبی و پرورشی داشت. این مجله را یک گروه پنج شش نفره از دانش‌آموزان دبیرستان‌های تهران در سال‌های ۱۳۲۳-۱۳۲۴ منتشر می‌کردند. این نشریه به علت نداشتن امتیاز رسمی، پس از سه شماره توقیف شد. پس از آن نشریۀ «ندای فرهنگ برای محصلین» منتشر شد که کار همان گروه گردانندۀ «شعله‌ور» برای محصلین بود که با یاری دو تن از آموزگاران خود منتشر کردند. این نشریه نیز در یک یا دو شماره منتشر شد.
نشریات دانش‌آموزی بخشی از نشریه‌های کودکان و نوجوانان را تشکیل می‌دادند که به سبب محدود بودن به چند مدرسه، نمی‌توان آن‌ها را در گروه نشریه‌های همگانی کودک و نوجوان به شمار آورد، اما از آنجا که این نشریهها برای نوجوانان این امکان را فراهم می‌کرد که مهارت‌های ادبی و هنری خود را بازتاب دهند و دنیای ادبیات و هنر را بی‌میانجی کشف کنند، می‌توان در روند فعالیت‌های مطبوعاتی برای کودکان و نوجوانان، نیم‌نگاهی نیز به آن‌ها داشت. علاوه بر دو نمونۀ نام برده شده، دو نمونۀ دیگر نیز از این نوع نشریات شناسایی شده‌اند. اولی «پیام کاوه» است، که ۲۷ اسفند ۱۳۲۲ نخستین شمارۀ آن به همت امیرهوشنگ عسگری و چند نفر از دوستان و همکلاسانش، یعنی دانش‌آموزان مدرسه‌های شرف، دارالفنون و پانزده بهمن (رهنما) در تهران انتشار یافت. هدف اصلی این نشریه نجات افکار ملی از نفوذ روس و انگلیس و ایجاد همکاری بین هم‌وطنان بود. پنج شمارۀ ابتدایی این نشریه با امتیاز روزنامۀ «آذربایجان» و به عنوان ضمیمۀ آن روزنامه منتشر شد. شمارۀ ششم با استفاده از امتیاز روزنامۀ «شعله‌ور» منتشر شد، ولی به علت فشارهای بیش از حد، انتشار «پیام کاوه» متوقف شد. در سال ۱۳۲۴ بار دیگر «پیام کاوه» شروع به انتشار کرد، این بار با امتیاز نشریۀ «هوشمند»، ولی پس از چند شماره از انتشار باز ایستاد. «پیام کاوه» در دوران حیاتش با استقبال دانش‌آموزان و نوجوانان مواجه بود.
نمونۀ بعدی، مجلۀ «خدنگ دانش‌آموزان»، وابسته به نشریۀ «خدنگ» است. این نشریه به صاحب امتیازی محمد جمالی آشتیانی، مدیر روزنامۀ «خدنگ» و رئیس دبیرستان سینا، از سال ۱۳۲۳ انتشار می‌یافت. از این نشریه که از سوی گروهی از دانش‌آموزان اداره میشد، تنها یک شماره به دست آمده است. در این شماره مقاله‌های سیاسی، تربیتی و داستان‌واره‌های کوتاه و همچنین قصه‌ای برای کودکان منتشر شده.
نخستین پایه‌گذاران نشریه‌های ویژۀ کودکان و نوجوانان در دهۀ ۱۳۲۰، گروهی از مربیان و فرهنگیان بودند که با پشتوانۀ سرمایۀ شخصی و خصوصی و گاه از راه همکاری با آموزش و پرورش به انتشار این نشریهها پرداختند. انتشار نشریه‌های ویژۀ کودکان و نوجوانان در آن دوره به سبب کمبود کتاب کودک، گامی مهم در بالا بردن توان و مهارت خواندن در کودکان و نوجوانان به شمار می‌رفت. با آنکه این نشریهها تنها به دست قشر محدود و ویژه‌ای از کودکان و نوجوانان می‌رسیدند، نقش مهم و سازنده‌ای در پیشبرد ادبیات کودکان ایران داشتند. این نشریهها افزون بر آشنا کردن کودکان با دنیای هنر و ادبیات، آثار نویسندگان، تصویرگران و مترجمان جوان و تازه‌کار را به چاپ می‌رساندند. بیشتر مدیران مسوول این نشریهها از ویژگیهای مشترکی برخوردار بودند: با دیدگاه‌های جدید روان‌شناسی و آموزش و پرورش آشنا بودند، در کار مطبوعات و روزنامه‌نگاری پیشینه داشتند، و به جریان‌ها و سازمان‌های سیاسی معینی وابسته نبودند. کارگزاران این نشریهها که با ادبیات کودکان غرب به ویژه نشریه‌های آنان آشنا بودند، تلاش کردند چارچوب مناسبی برای مطالب نشریه‌های ویژۀ کودک و نوجوان تدوین کنند. گنجاندن داستان و مطالب سرگرم‌کننده، به ویژه با بهره‌گیری از منابع خارجی، از ویژگیهای بسیاری از این نشریهها بود.
یکی از نشریاتی که تنها اطلاعی از وجود آن در دست است و به هیچ شماره‌ای از نشریه دست نیافته‌ایم، نشریۀ «خردسالان»، به صاحب امتیازی عباس شاهنده است که در سال ۱۳۲۱ تنها در یک شماره منتشر شده است.
یکی از نخستین نشریه‌های کودکان در این دهه، نشریۀ «نونهالان» بود که سفارت انگلیس از پاییز ۱۳۲۲، نخست به شکل هفتگی و سپس دو هفتگی زیر نظر عبدالله فریار منتشر می‌کرد. یکی از هدف‌های نشریۀ نونهالان ساختن الگویی نمونه از جامعۀ انگلستان در ذهن کودکان و نوجوانان ایرانی بود. اما این نشریه به سبب انتشار داستان‌ها و مطالب سرگرم‌کننده، در زمرۀ نشریه‌های موفق کودکان به شمار می‌رفت. دقت و نظم در گزینش مطالب، بهره‌گیری از شگردهای مناسب روزنامه‌نگاری برای کودکان و نوجوانان، استفاده از تصاویر بزرگ و با کیفیت خوب و استفاده از کمیک استریپ، از ویژگیهای این نشریه بود. «نونهالان» نخستین مجله‌ای بود که داستان‌های ماجرایی پرهیجان را به شکل دنباله‌دار برای نوجوانان چاپ می‌کرد و در کنار آن به انتشار داستان‌ها و افسانه‌های کودکان خردسال نیز می‌پرداخت. همچنین نخستین مجله‌ای بود که شعرهای جدید کودکانه و داستان‌واره‌های کوتاه نویسندگان کودک را چاپ می‌کرد و بخش ادبیات تألیف آن بسیار متنوع و غنی بود. در این مجله مطالب غیرداستان نیز دربارۀ ایران به چاپ می‌رسید. در همان سال نشریۀ دیگری به نام «شنگول خردسالان»، در پی بسته شدن مجلۀ سیاسی‌ـ فکاهی «شنگول» برای بزرگسالان، که صاحب امتیاز و مدیرمسوول آن جواد میراحمدیان بود، تنها در دو شماره منتشر شد. داستان‌های کوتاه از گونۀ فانتزی در این نشریه منتشر شده است.
نشریۀ «کودکان کودکان»، که به صاحب امتیاز خلعتبری و مدیرمسوولی حبیب‌الله فتوره‌چی در سال ۱۳۲۳ با مطالب خواندنی برای نوآموزان منتشر می‌شده است، یکی دیگر از نشریاتی است که هیچ شماره‌ای از آن یافت نشد تا معرفی و بررسی دقیق‌تر آن امکان‌پذیر باشد.
در سال ۱۳۲۳ دو نشریۀ دیگر نیز با نام‌های «بازی کودکان» به سرپرستی ابراهیم بنی‌احمد و عباس یمینی‌شریف و و مجلۀ «کودک» با امتیاز و مدیریت عباس‌علی روحانی نجف‌آبادی و همیاری برخی از کار‌شناسان تربیتی و مربیان کودکستان‌ها منتشر شدند. انتشار این دو نشریه از سوی این گروه از فرهنگیان و کار‌شناسان آموزش و پرورش، نشان از توجه آن‌ها به ضرورت انتشار نشریۀ ویژۀ کودکان داشت. این دو نشریه دستاورد رشد دیدگاه‌های آموزشی و روان‌شناسی کودک، ساده شدن زبان و پیدایش ادبیات ویژه برای کودکان بود. شعرهای روان و کودکانۀ نو برای خردسالان، داستان‌واره‌های ساده برای آموزش اخلاقی و علمی، نقاشی‌های کودکانه و داستان‌های مصور، سرگرمی‌ها و معماهای ساده برای کودکان، ریشه در برخی تجربه‌های گذشته داشت و در مطبوعات کودکان نیز بی‌پیشینه نبود، اما همۀ این تجربه‌ها در این مجله‌ها یک‌جا گرد هم آمده بود. «بازی کودکان»، به عنوان نخستین نشریۀ مستقل کودکان، منتشر شد. این نشریه که بعد‌ها رهنمای آینده و بعد جهان تربیت نامیده شد، بیشتر از مجله‌های دیگر دوام آورد و توانست در مطالب خود، زبان و اندرونه مناسبی برای ارتباط با مخاطب برگزیند. این نشریه در نخستین دوره با قطع بسیار کوچک شش در هفت سانتی‌متر و جلد چهار رنگ با نقاشی‌های کودکانه و مطالب و شعرهایی ساده برای کودکان خردسال زیر دبستان منتشر میشد، ولی تا پایان دورۀ انتشار، چهار بار قطع و سه بار نام آن دگرگون گشت. با هر بار بزرگ شدن قطع مجله، زبان آن نیز دشوار‌تر میشد و گروه سنی مخاطبان نیز بالا‌تر می‌رفت، به گونه‌ای که در پایان به مجله‌ای برای نوجوانان دبیرستانی تبدیل شد که صفحه‌ای نیز برای کودکان خردسال داشت. در دو دورۀ اول، داستان‌واره‌ها و سرگرمی‌های ساده، بیشترین حجم آن را پر می‌کردند. داستان تألیف و ترجمه هم کمابیش به یک اندازه منتشر می‌شدند. در دورۀ سوم، که نام مجله راهنمای آینده شد، درحالی‌که عنوان بازی کودکان را هم با حروف کوچک‌تر با خود داشت، دگرگونی بنیادین در اندرونۀ مجله پدید آمد. با بالا‌تر رفتن گروه سنی مخاطب، بر حجم غیرداستان‌ها افزوده شد و افزون بر سرمقاله‌های بلند، مقالهها و گزارش‌های علمی بیشتری، به ویژه از متن‌های ترجمه، در مجله به چاپ می‌رسید و گاه مقاله‌هایی با موضوع‌های اجتماعی، فلسفی، روان‌شناسی و حقوقی منتشر میشد، ولی هم چنان شعر و داستان نیز به چاپ می‌رسید. در این نشریه داستان‌هایی به شکل کمیک استریپ نیز منتشر میشد. مجلۀ «کودک» نیز ویژۀ گروه سنی خردسالان و سال‌های اول دبستان بود و در یک صفحه با بزرگتر‌ها دربارۀ دیدگاه‌های جدید آموزش و پرورش سخن می‌گفت. این نشریه هیچ‌گاه برای کودکان افسانه منتشر نکرد، ولی داستان‌های بلند واقع‌گرایانه که هم سرگرم‌کننده بودند و هم پیام‌های اخلاقی داشتند. داستان‌واره‌ها، لطیفه‌های ملا نصرالدین، زندگینامه‌های شخصیت‌های گوناگون، و شعرهایی با درون‌مایه اندرزی از مطالب این نشریه بود. مطالب انتخابی هم از آثار نویسندگان ایرانی بودند و هم آثار نویسندگان غیرایرانی.
در بهار سال ۱۳۲۴، جبار باغچه‌بان پس از سال‌ها تلاش برای انتشار یک نشریۀ کودک، «بهار کودکان» را به پیوست نشریۀ زبان منتشر کرد. قرار بود عنوان این نشریه با تغییر هر فصل تغییر کند، ولی این نشریه نیز به سبب تنگناهای مالی نتوانست به کار خود ادامه دهد و بنا به گفتۀ خانوادۀ باغچه‌بان و جست‌وجوهای کتابخانه‌ای، تنها یک شماره از آن منتشر شد. اگر چه نشریۀ «بهار کودکان» ضمیمۀ مجلۀ زبان، وابسته به جبهۀ آزادی بود، ولی نشریۀ او از چارچوب انتشار مطالب یک نشریۀ ویژۀ کودکان، که تمامی جنبه‌های آموزش، سرگرمی و لذت در آن گنجانده میشد، پا فرا‌تر نگذاشت. باغچه‌بان در این نشریه مطالب آموزشی را در قالب داستان و سرگرمی به کودکان ارایه کرده است.
در سال ۱۳۲۷ دو نشریه به نام‌های «زندگی هفتگی مخصوص دانش‌آموزان» و «دانش‌آموز» منتشر شدند. هدف هر دو نشریه، که اولی به شکل خصوصی و دومی از سوی ادارۀ کل نگارشِ وزارت فرهنگ منتشر میشد، آن بود که با نفوذ گسترده در میان دانش‌آموزان، به نیازهای جنبی آن‌ها در فراگیری درس‌ها یاری می‌رساندند و نقش یک رسانۀ کمک آموزشی را بازی می‌کردند. حسین آموزگاه خراسانی، صاحب امتیاز و مدیرمسوول «زندگی هفتگی مخصوص دانش‌آموزان» بود. این نشریه که دو هفته یکبار منتشر میشد، با آنکه خصوصی بود بر نقش کمک آموزشی خود و توجه به برنامه‌های آموزش و پرورش تکیه داشت. بخش کوچکی از مطالب نشریه را ادبیات داستانی، کمیک استریپ و شعر، که در واقع ادامه دهندۀ روند شعر سنتی یا شعرهای اندرزی بود، در بر می‌گرفتند. دیگر مطالب نشریه زندگی‌نامه و مطالب علمی و دانستنی‌های مذهبی بود. علاوه بر آن، داستان‌هایی از خود خوانندگان؛ یعنی دانش‌آموزان دبستانی و دبیرستانی نیز منتشر میشد. این نشریه به سبب تنگناهای مالی، پس از دو سال از انتشار باز ایستاد. نشریۀ «دانش‌آموز»، که به ترتیب با مدیریت محمدحسن مشایخ فریدنی، ابراهیم دیلمقانیان، عباس یمینی‌شریف و اقبال یغمایی منتشر میشد، از همان آغاز با هدف آموزشی و پرورشی شروع به انتشار کرد. بخش بزرگی از مطالب نشریۀ دانش‌آموز به زندگی‌نامه‌ها و مطالب علمی اختصاص داشت، ولی رفته‌رفته شیوۀ خود را دگرگون کرد و به نیاز مخاطبان به مطالب داستانی و سرگرم‌کننده پاسخ مثبت داد. دولتی بودن نشریه سبب شد که بتواند تا سال ۱۳۳۹ بدون وقفه منتشر شود. در دورۀ دیلمقانیان گرایش‌ها و مقالات سیاسی حجم زیادی داشتند و نشریه ویژۀ دانش‌آموزان دبیرستانی شده بود. در دورۀ یمینی‌شریف، بارز‌ترین ویژگی ساده شدن زبان بود و افزایش حجم شعر در نشریه. آخرین دگرگونی در مدیریت مجله در سال ۱۳۳۲ با آمدن اقبال یغمایی انجام شد. مهم‌ترین تحول مجلۀ «دانش‌آموز» در این دوره، افزایش مطالب سرگرم‌کننده مانند: داستان‌های بلند و افسانه‌ها و کاهش مطالب آموزشی و پرورشی بود. در این دوره شمار داستان‌های تألیف و ترجمه کمابیش یکسان بود و افسانه‌های تاریخی، حماسی و ماجرایی فراگیر‌ترین گونه‌های ادبی آن را تشکیل می‌دادند. در این دوره شمار زیادی بازنویسی از ادبیات کهن در این مجله منتشر شد.
نشریۀ «بازی» نیز در سال ۱۳۲۸، به سردبیری جعفر بدیعی، در سه شماره منتشر شد. داستان که بیشتر آن‌ها ترجمه بودند، و سرگرمی بخش قابل توجهی از مجله را در بر می‌گرفت. شعر و مطالب علمی، اجتماعی، تاریخی حجم بسیار کمی در این نشریه داشتند. پس از آن در سال ۱۳۳۰، نشریۀ «دانش‌آموزان»، که نشریۀ ارگان مرکزی سازمان دانش‌آموزان ایران، و هفته‌نامه‌ای سیاسی، اجتماعی، خبری، ورزشی بود، منتشر شد. صاحب امتیاز و مدیرمسوول آن ولی‌الله مظاهری بود و محتوای نشریه را داستان، غیرداستان و نمایشنامه، از آثار نویسندگان ایرانی و خارجی، تشکیل می‌داد.
با شکل گرفتن چارچوب نشریه‌های کودک و نوجوان و افزایش توجه به این گروه سنی، برخی از نشریه‌هایی که آشکارا با گرایش‌های ویژۀ فکری و عقیدتی منتشر می‌شدند نیز تلاش کردند از چارچوب نشریۀ تبلیغاتی گروهی یا سازمانی بیرون آیند و به ویژگی‌ها و خواست‌های مخاطبان خود توجه کنند. برای نمونه نشریۀ «نور دانش برای فرزندان» در سال ۱۳۳۱ از سوی سازمان وحدت نوین اسلامی، به مدیریت عطاء‌الله شهاب‌پور و محمود حیدرتفرشی، به شکل هفتگی آغاز به کار کرد. بیشتر مطالب آن را ادبیات داستانی و غیرداستانی ترجمه تشکیل می‌داد و تنها در سرمقالۀ هر شماره، دربارۀ یک موضوع مذهبی به کودکان اندرزهایی داده میشد. برای کودکان خردسال بخشی به نام «برای بچه‌های کوچک» داشت که مطالب آن بیشتر از داستان‌های کوتاهِ نو، با اندرونه‌ای طنزآمیز و سرگرم‌کننده گزینش می‌شدند. صفحۀ پایانی مخصوص به پدر و مادر و اولیا بود. در این نشریه گاه زندگی‌نامۀ شخصیت‌های گوناگون و شعر نیز منتشر میشد. این مجله در دورۀ اول تا هجده شماره منتشر شد. شماره‌هایی نیز از سال ۱۳۴۲ به دست آمده است که مربوط به دورۀ دوم انتشار آن است. دورۀ جدید انتشار این مجله از دوشنبه ۱۵ مهر ۱۳۴۲ آغاز به کار کرد. این مجله در دورۀ جدید هر دو هفته یکبار منتشر میشد و زیر نظر شورای هنرمندان و نویسندگان جوان قرار داشت.
مطبوعاتی که در پایان سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ پدید آمدند، پلی میان مجله‌های تربیتی نیمۀ نخست دهۀ بیست و مجله‌های سرگرم‌کنندۀ ۱۳۳۵ به بعد بودند. دست‌اندرکاران نشریه‌های کودکان، هر روز بیشتر از پیش به ضرورت سرگرم‌کنندگی و لذت‌بخش بودن خواندنی‌های کودکان پی می‌بردند. اگر چه هنوز مطالب ارشادکننده برای کودکان چاپ می‌کردند، اینگونه مطالب در مجله‌های کودکانِ پایان این دوره، در سایۀ حجم بزرگ مطالب سرگرم‌کننده و گیرا قرار می‌گرفت. در پایان این دوره، نشریه‌های موفق کودک و نوجوان از گرایش‌های تبلیغاتی‌ـ سیاسی کناره گرفتند و برخی از دست‌اندرکاران، به تبلیغات سیاسی و ایدئولوژیک برای کودکان و نوجوانان، به روشنی اعتراض کردند. نمونه‌ای از این نشریهها نشریۀ «نوباوگان» ایران بود که به مدیریت اختر حاتمی از ۱۵ آبان ۱۳۳۱ به شکل هفتگی آغاز به انتشار کرد. این نشریه تا ۱۱ آذر ۱۳۳۲ با همین نام منتشر شد و قرار بود از آن پس در دو مجله، یکی برای کودکان و دیگری برای نوجوانان چاپ شود که از چگونگی انتشار یا بازماندن از انتشار آن آگاهی به دست نیامده است، ولی نام نشریه به «نوباوگان ایران برای جوانان آینده» تغییر پیدا کرد. هدف اصلی این نشریه بالا بردن شناخت و آگاهی کودکان در قالب ادبیات داستانی و غیرداستانی بود. این نشریه از دیدگاه ادبی و فرهنگی یکی از پربار‌ترین نشریه‌های کودکان بود، زیرا نگاه ویژه و گسترده‌ای به نیازهای کودکان و ادبیات آن‌ها داشت. نوباوگان ایران از سوی خبرگزاری ملی ایران منتشر میشد و به سبب دسترسی گسترده به منابع خارجی، میزان ترجمۀ آن بر تألیف چیرگی داشت. این نشریه از سال دوم صفحه‌ای را به دختران اختصاص داد که مطالب آن داستان و مقاله‌هایی ویژۀ دختران بود.
«رایزن» نشریۀ دیگری بود که در همین محدودۀ زمانی، در دی ۱۳۳۱، با مدیریت اقبال یغمایی و سردبیری الف. صادقی برای گروه‌های سنی کودک تا نوجوان، که آن‌ها را دانش‌آموزان دبستان‌ها و دبیرستان‌ها معرفی کرده است، منتشر شد. در این نشریه مطالب داستانی سهم بیشتری داشتند. بخش بزرگی از داستان‌ها ترجمه بودند. مطالب علمی و آموزشی نیز بخش مهمی از مجله را تشکیل می‌دادند. نشریۀ دیگری که در این سال‌ها منتشر شده مجلۀ «تحفه نو»ـ بهره خردسالان ایران است. این نشریه که بیشتر با عنوان خردسالان ایران شناخته شده است، در ۱۲ شهریور ۱۳۳۲ آغاز به انتشار کرد. این نشریه وابسته به جبهۀ ملی بود و با صاحب امتیازی و مدیرمسوولی فصیح‌الملوک مهام و زیر نظر هیئت تحریریه منتشر میشد. مخاطبان آن بیشتر نوجوانان بودند و مدتی به صورت هفتگی و مدتی دو هفتگی منتشر میشد. سرمقاله‌های نشریه به گفتار مستقیم با پدران و مادران اختصاص داشت و دربارۀ رشد و پرورش کودکان و رعایت نکته‌های بهداشتی برای نوجوانان سخن می‌گفت. در این نشریه، ادبیات ترجمه ــ چه داستان و چه غیرداستان‌ــ بر ادبیات تألیف چیرگی داشت. از آذر ۱۳۳۲ صفحه‌ای به سرپرستی هژیر داریوش به کودکان اختصاص یافت. افسانه‌ها و حکایتها بیشترین حجم مطالب این نشریه را تشکیل می‌دادند.
کودتای ۲۸ مرداد، که سبب دگرگون شدن وضعیت سیاسی ـ اجتماعی جامعه شد، تأثیرات درازمدتی بر روند کار نشریه‌های کودک و نوجوان گذاشت. در پی کودتا، تمام نشریه‌های کودکان و نوجوانان وابسته به گروه‌ها و سازمان‌های سیاسی بسته شدند و اندرونه بسیاری از نشریه‌های کودکان دگرگون شد. با وضعیت جدید، ادامۀ انتشار نشریه‌های تربیتی و آموزشی، که از سوی افراد مستقل و به شکل خصوصی منتشر می‌شدند، به سبب تنگناهای مالی امکان‌پذیر نبود. به همین سبب تنها سازمان‌های دولتی همچون وزارت فرهنگ می‌توانستند به انتشار نشریه‌های آموزشی ـ پرورشی بپردازند. در این وضعیت، برخی مؤسسه‌های مطبوعاتی قدرتمند همچون کیهان و اطلاعات پا به میدان گذاشتند و بر پایۀ مجموعۀ تجربه‌های نشریه‌های داخلی و خارجی کودکان، برای کودکان و نوجوانان نشریه‌هایی گیرا و پر خواننده منتشر کردند. بدین سان دور جدیدی در تاریخ نشریه‌های کودکان و نوجوانان آغاز شد و شاهد توجه مجله‌های خصوصی به مبحث سرگرم کردن کودکان به جای تنها هدایت و آموزش آنان هستیم. این موضوع با ورود گسترده‌تر نشریه‌های غربی به ایران و دسترسی به نشریه‌های گیرا و سرگرم‌کنندۀ کودکان غرب شتاب بیشتری گرفت. افزایش میزان مطالب سرگرم‌کننده همچون داستان‌های مصور و کمیک استریپ‌ها، سبب بالا رفتن شمارگان نشریهها شد.
ورود دو مجلۀ «کیهان بچهها» و «اطلاعات کودکان» به بازار مطبوعات کودکان، از جنبۀ گستردگی مخاطبان، تحولی بنیادی در مطبوعات کودکان پدید آورد. این دو مجله با برخورداری از سازوبرگ فنی و شبکۀ توزیع گستردۀ مؤسسه‌های بزرگ کیهان و اطلاعات، نشریه‌های کودکان را در دسترس قشر بزرگی از خوانندگان گذاشتند و برای نخستین بار از گنجایش‌های واقعی آن‌ها به شکل کامل بهره‌برداری کردند. در این گسترۀ رقابت، بسیاری از نشریهها نتوانستند در برابر نفوذ دو نشریۀ «کیهان بچهها» و «اطلاعات کودکان» ایستادگی کنند و از میدان به در رفتند.
ابتدا «کیهان بچهها» در ۶ دی ۱۳۳۵ با صاحب امتیازی جعفر بدیعی و مدیریت عباس یمینی‌شریف گام به میدان نهاد. انتشار داستان‌های شیرین و مطالب سرگرم‌کننده، توجه به سرگرمی و افزایش شمار مطالب ترجمه از مجله‌های خارجی، به ویژه افسانه‌ها و داستان‌های ماجرایی و فکاهی به جای متن‌های غیرداستانی، سبب شد که شمارگان این نشریه سیری بالارونده داشته باشد. از همان سالِ نخست فعالیت، ادبیات داستانی پایۀ اصلی مطالب این نشریه را تشکیل می‌داد. در میان ادبیات ترجمه، افسانه‌های ملل، به ویژه در قالب کمیک استریپ، به فراوانی در «کیهان بچهها» منتشر می‌شدند. بخش غیرداستان در سنجش با ادبیات داستانی جای بسیار کمی را به خود اختصاص می‌داد. شعر نیز در «کیهان بچهها» جایگاه همیشگی و گسترده نداشت. از سال ۱۳۴۴ تا ۱۳۴۶ نام نشریۀ «کیهان بچهها» به مجلۀ «دختر‌ها و پسر‌ها» تغییر یافت، اما در سال ۱۳۴۷ دوباره با نام پیشین منتشر شد. قطع نشریه در سال‌های ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۱ بزرگتر شد. با بزرگتر شدن قطع نشریه، مخاطبِ مطالبش بیشتر نوجوانان بودند. ولی روی‌هم‌رفته مطالب به گونه‌ای گزینش می‌شدند که دامنۀ گسترده‌تری از کودکان در گروه‌های سنی گوناگون بتوانند موضوع‌های مورد پسند خود را در نشریه بیابند.
«اطلاعات کودکان» در ۲۸ اسفند ۱۳۳۵ با امتیاز و مدیریت عباس مسعودی و سردبیری حسین بنی‌احمد منتشر شد. این نشریه نیز به سبب به کار بستن تجربۀ مطبوعاتی گردانندگان مؤسسۀ اطلاعات، توانست در جذب مخاطب کودک و نوجوان همگام با «کیهان بچهها» فعالیت کند و با شمارگان درخور توجهی به طور منظم به کار خود ادامه دهد. در آغاز، در این نشریه افسانه‌ها و حکایتها جای مهمی داشتند، به گونه‌ای که نیمی از ادبیات داستانی آن به افسانه‌ها اختصاص داشت. در نشریۀ اطلاعات کودکان، ادبیات ترجمه بیش از تألیف بود. شعر بسیار اندک بود و ادبیات غیرداستانی نیز بخشی از مطالب بودند. در سال ۱۳۳۶ از شمارۀ ۴۷، نام «اطلاعات کودکان» به اطلاعات دانش‌آموز تغییر پیدا کرد. در پی تغییر عنوان، اندرونۀ نشریه نیز دگرگون شد و در کنار ادبیات داستانی، مطالب علمی و آموزشی جایگاه مهم‌تری یافتند. داستان‌ها در این دوره بیشتر ترجمه یا اقتباس بودند و تألیف سهم بسیار ناچیزی داشت. در بخش ادبیات ترجمه، افسانه‌های ملل بیش از دیگر گونه‌ها منتشر می‌شدند. شعر در این دوره از اهمیت بیشتری برخوردار شد. «اطلاعات کودکان» از فروردین ماه سال ۱۳۳۸، چهارمین دورۀ انتشار خود را آغاز کرد. مدیرمسوول و صاحب امتیاز آن عباس مسعودی و سردبیر آن بهرام افرهی بودند. این نشریه در مرداد ۱۳۳۸ به «اطلاعات کودکان»، مجلۀ مخصوص دختران و پسران و در اردیبهشت ۱۳۳۹ به «اطلاعات کودکان» برای دختران و پسران و سرانجام در سال ۱۳۴۷ به اطلاعات دختران و پسران تغییر نام پیدا کرد. از نیمۀ دوم سال ۱۳۴۶ نادر اخوان حیدری به سردبیری این نشریه برگزیده شد و از سال ۱۳۴۸ محمد‌ایرج امیر‌ارجمند امتیاز آن را در اختیار گرفت. شعر در این دوره به شکل پراکنده و اندک منتشر میشد. از شمار مطالب غیرداستانی، زندگی‌نامه و مطلب علمی نیز کاسته شد. از سال ۱۳۵۰ قطع نشریه بزرگتر شد و شکل و ظاهر نشریه‌های بزرگسالان را به خود گرفت. به این ترتیب نشریه از هدف‌های آغازین کار خود دور شد. از سال ۱۳۵۰ دست‌اندرکاران نشریه برای جذب بیشتر خوانندگان نوجوان در ستونی با عنوان حرف‌های خودمانی در چند شمارۀ پیاپی به نکته‌های تربیتی و آموزشی و برخی مشکلا‌ت نوجوانان می‌پرداختند. در این دوره با توجه به جابه‌جایی در گروه سنی مخاطبانِ اطلاعات کودک و نوجوان، گروه نویسندگان این نشریه از انتشار داستان‌های تخیلی و افسانه‌ها که در دورۀ پیشین از شمار بالایی برخوردار بود، کاستند و به نوشتن و انتشار پاورقی‌های عامه‌پسند روی آوردند که درون‌مایه‌های اجتماعی، عشقی، ماجرایی و پلیسی داشتند. در این دوره میزان داستان‌های تألیفی بیش از ترجمه بود.
از مهر تا پایان اسفند ۱۳۳۷، نشریۀ «اطلاعات کودکان» عکس و داستان، که در واقع ضمیمۀ نشریۀ «اطلاعات کودکان» بود، با مدیریت عباس مسعودی و زیر نظر هیئت تحریریه به شکل هفتگی آغاز به انتشار کرد. بیشتر داستان‌های این نشریه از گونۀ داستان‌های مهیج و ماجرایی دنباله‌دار برای نوجوانان بود و در کنار آن‌ها گاه داستان‌های مصور با تصویرهای کارتونی نیز برای کودکان منتشر میشد. چنانکه از عنوان آن برمی‌آید، تکیۀ این نشریه بر تصویر و عکس بود.
نشریۀ دیگری که در این دوره پا به میدان نهاد مجلۀ «تهران مصور کوچولو‌ها» بود که از سال ۱۳۳۶ منتشر شد. این نشریه وابسته به مجلۀ هفتگی تهران مصور، با مدیرمسوولی عبدالله والا و سردبیری لعبت شیبانی به شکل هفتگی منتشر میشد. تهران مصور کوچولو‌ها دارای طیف گسترده‌ای از ادبیات داستانی در قالب افسانه‌ها، داستان‌های کوتاه، داستان‌های بلند دنباله‌دار و کمیک استریپ بود. بخش بزرگی از آن‌ها گزیده‌هایی از افسانه‌های ملل بود که ترجمه می‌شدند. شعر در تهران مصور کوچولو‌ها صفحۀ ثابتی داشت. بخشی از مطالب نشریه را نیز ادبیات غیرداستانی، شامل دانستنی‌ها و مطالب علمی تشکیل می‌داد. این نشریه بیش از یک سال در مقابل «کیهان بچهها» و «اطلاعات کودکان» دوام نیاورد و از انتشار بازایستاد.
در این دوره وزارت آموزش و پرورش نیز دست به انتشار نشریه‌ای به نام «نغمۀ کودک» زد که نخستین نشریۀ کودکان پیش‌دبستانی و سال‌های اول دبستان بود که از سوی وزارت آموزش و پرورش منتشر میشد. «نغمه کودک» از آذر ۱۳۳۷ با مدیریت اختر پورشیرازی شروع به انتشار کرد. این نشریه در سه ماه تابستان منتشر نمی‌شد و در سال تحصیلی ماهانه به چاپ می‌رسید. در «نغمۀ کودک»، شمار داستان‌های تألیف از ترجمه بیشتر بود. داستان‌های تألیفی در واقع داستان‌واره‌هایی با اندرونۀ اخلاقی و تربیتی بودند که مربیان کودکستان‌ها و دبستان‌ها برای کودکان می‌نوشتند. افسانه‌ها و حکایتها که هم سرگرم‌کننده و هم آموزنده بودند، بیشترین حجم این نشریه را در بر می‌گرفت. در این نشریه، تصویر جایگاه ویژه‌ای داشت. در بیشتر صفحه‌ها متن و تصویر کامل کنندۀ یکدیگر بودند. شعر نیز جایگاه برجسته‌ای داشت. در هر شماره چندین شعر آهنگین کودکانه گنجانده شده بود. ادبیات غیرداستانی جای اندکی در این نشریه داشت.
در ابتدای دهۀ چهل شمار کتاب‌های کودکان، به ویژه کتاب‌هایی که از جنبۀ ظاهری برای کودکان گیرایی داشتند، رو به افزایش گذاشت. کتاب‌های تصویری مقوایی وارد بازار نشر شدند. در چنین وضعیتی نشریه‌های کودکان برای ماندگاری و ادامۀ کار با چالش بزرگی روبه‌رو بودند. آن‌ها در اوضاع تازه، برای ماندگاری خود باید با این بازار رنگارنگ رقابت می‌کردند. شمار بیشتری از نشریه‌های کودکان در این دوره به سبب‌های گوناگون، از جمله دشواری‌های مالی، بسته شدند و میدان رقابت را خالی کردند. تنها چند نشریه توانستند به فعالیت خود ادامه دهند که «کیهان بچهها» و «اطلاعات کودکان» از آن دسته بودند. رویداد بزرگ این دوره در گسترۀ نشریه‌های کودکان، انتشار نشریه‌های پیک بود. وزارت آموزش و پرورش که در دوره‌های گذشته نیز انتشار نشریه برای دانش‌آموزان را تجربه کرده بود، این بار بر پایۀ تجربه‌های گذشته و با تکیه بر همیاری‌های ارزشمند مؤسسۀ فرانکلین، به انتشار نشریه‌ای پرداخت که از جنبه‌های گوناگون با نشریه‌هایی که تا آن هنگام برای کودکان منتشر شده بودند تفاوت داشت. این نشریه که بیشتر به هدف‌های آموزشی اهمیت می‌داد، مطالب سرگرم‌کننده و بازی را نیز در صفحه‌های خود گنجاند و به سبب شمارگان بسیار بالا و پخش گسترده در شهر‌ها و روستاهای کشور، توانست افزون بر پاسخ‌گویی به نیازهای آموزشی، کودکان شهر‌ها و روستاهای دورافتاده را، که از توان خرید نشریه و کتاب بی‌بهره بودند، با جنبه‌هایی از ادبیات و هنر آشنا سازد.
در مهر ۱۳۴۳ با همکاری وزارت آموزش و پرورش و مؤسسۀ فرانکلین، مرکزی برای تهیۀ خواندنی‌های نوسوادان بنیاد نهاده شود. کار‌شناسان این مرکز در نخستین گام به کار مطالعاتی دربارۀ نشریات کودکان پرداختند. پس از مطالعات میدانی، این مرکز بر آن شد برای پیشرفت خواندن کودکان و نوجوانان نشریه‌ای منتشر کند که پاسخگوی نیازهای نوسوادان گروه‌های سنی گوناگون باشد. با این چشم‌انداز، گروه کار‌شناسان نخست به شکل آزمایشی انتشار مجله‌های «پیک دانش‌آموز» و «پیک معلم» را آغاز کردند و بعد به ترتیب دست به انتشار سایر نشریات پیک زدند، که از جنبه‌های گوناگون با نشریه‌هایی که تا آن هنگام برای کودکان منتشر شده بودند تفاوت داشت. «پیک دانش‌آموز» اول دی ۱۳۴۳، به عنوان اولین شمارۀ نشریات پیک، به صورت آزمایشی منتشر شد. مخاطبان این نشریه دانش‌آموزان کلاس‌های چهارم تا ششم دبستان بودند. داستان، غیرداستان و شعر از مطالب این نشریه بود. همراه با پیک دانش‌آموز، نخستین شمارۀ «پیک معلم» نیز منتشر شد. این نشریه هدف اصلی خود را برطرف کردن اشکالات فنی آموزگاران در ارتباط با پیک دانش‌آموز می‌دانست.
پس از آن، در نیمۀ نخست مهر ۱۳۴۶ اولین شمارۀ «پیک نوآموز»، ویژۀ دانش‌آموزان پایۀ دوم و سوم دبستان، با هدف اصلی زبان‌آموزی منتشر شد. اندرونۀ این نشریه قصه و داستان، شعر و مطالب غیرداستانی بود ولی از دورۀ چهارم سرگرمی‌ها نیز به مطالبش اضافه شد. «پیک معلم» همراه با این نشریه نیز به چاپ رسید که عنوان آن «پیک معلم»: راهنمای «پیک نوآموز» بود. در پایان سال ۱۳۴۶ نام «پیک معلم» به «پیک معلم و خانواده»: راهنمای مجلات «پیک نوآموز» و «دانش‌آموز» تغییر نام یافت. دورۀ آزمایشی انتشار نشریۀ بعدی پیک، یعنی «پیک کودک»، از مهر ۱۳۴۸ آغاز شد. این نشریه ویژۀ کودکان پیش‌دبستانی و سال اول دبستان با سردبیری فردوس وزیری بود. «پیک کودک» از ابتدا هدف‌های مشخصی همچون زبان‌آموزی، گسترش دانش پایه، یادگیری کاربرد ابزار، آشنایی با شعر و داستان بر پایۀ مهارت‌های زندگی را پیش روی خود داشت. انتشار آزمایشی نشریۀ «پیک نوجوانان» برای دانش‌آموزان دبیرستان از مهر ۱۳۴۹ آغاز شد. هدف از انتشار این نشریه آشنایی مخاطبان نوجوان با ادبیات ایران و جهان، هنر نقاشی، معماری و سینما بود. بخش ایران‌شناسی از دیگر بخش‌های ارزشمند این نشریه بود. در مهر ۱۳۵۱، همزمان با راه‌اندازی دورۀ راهنمایی در نظام آموزش و پرورش کشور، «پیک نوجوانان» به دانش‌آموزان این دوره اختصاص یافت و داستان‌ها و مطالب غیرداستانی به زبان سادهتر برای این گروه سنی منتشر شد. «پیک نوجوانان» با تغییر مخاطب از مهر ۱۳۵۱ به مدت یک سال با عنوان دورۀ آزمایشی منتشر میشد. از مهر ۱۳۵۱ نخستین شمارۀ نشریۀ پیک با عنوان «پیک جوانان»، برای دانش‌آموزان دبیرستانی منتشر شد. پیک ویژۀ دانش‌آموزان دبیرستانی با راه‌اندازی دورۀ راهنمایی و اختصاص «پیک نوجوانان» به دانش‌آموزان این مقطع تحصیلی، با عنوان «پیک جوانان» شروع به انتشار کرد. اندرونۀ پیک جدید جوانان، کمابیش با مطالب دو سال نخست «پیک نوجوانان» هم خوانی داشت. مدیر تمام نشریات پیک، ایرج جهانشاهی بود و همۀ آن‌ها پانزده روز یکبار منتشر می‌شدند، مگر در مواردی ویژه که در مدت کوتاهی بعضی از نشریات پیک ماهانه منتشر می‌شدند.
در این دوره چند نشریه با هدف ترویج اندیشه‌ها و ایدئولوژی‌های ویژه برای کودکان منتشر شد، اما دوام چندانی نیافتند و پس از مدتی از کار باز ایستادند. نمونه‌ای از این نشریهها «پیام شادی» بود که برای انتقال ارزش‌ها و آموزه‌های دینی به کودکان و نوجوانان منتشر میشد. نشریۀ «پیام شادی»، که صاحب امتیاز و مدیرمسوول آن سیدحسن شریعتمداری بود، زیر نظر هیئت تحریریه در چاپخانۀ دارالتبلیغ اسلامی قم از بهمن ۱۳۵۰ به صورت ماهانه به پیوست نشریۀ مکتب اسلا‌م، برای کودکان و به ویژه نوجوانان منتشر میشد. هدف آن آموزش و تبلیغ آموزه‌های دینی به نوجوانان بود و دربارۀ ایستادگی در برابر ستم و بیداد و جنبه‌های آرمانی دین اسلا‌م، یعنی عدالت و مهربانی، مطالبی منتشر می‌کرد. با آنکه این نشریه در شمار نشریه‌های آموزش دینی بود، دست‌اندرکاران نشریه می‌کوشیدند با چاپ مطالب سرگرم‌کننده، به ویژه داستان، بر گیرایی آن بیفزایند. بیشتر داستان‌ها و داستان‌واره‌هایی که در این نشریه به چاپ رسیده‌اند از گونۀ واقع‌گرا و تمثیلی‌اند. بخشی را نیز داستان‌های تاریخی ـ مذهبی تشکیل می‌دادند که به شکل ترجمه یا تألیف از نخستین دورۀ انتشار در هر شماره به چاپ رسیده‌اند. از سال دوم داستان‌هایی در قالب کمیک منتشر شد. ادبیات غیرداستان در نشریۀ «پیام شادی» از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود. چون بزرگترین جایگاه پخش این نشریه آموزشگاه‌ها بود، مسوولا‌ن آن به انتشار مطالب آموزشی اهمیت بسیار می‌دادند. مطالب دینی، علمی، دانش اجتماعی و زندگی‌نامه، بخش غیرداستان این نشریه را تشکیل می‌دادند.
نشریات دیگری نیز در این دوره منتشر می‌شدند که تنها نام آن‌ها، بدون هیچ اطلاع دیگری، در برخی منابع آمده است؛ مانند: فرزندان، فرزندان ما که وابسته به شرکت ملی نفت ایران بوده، نامۀ دنیای کودک و هزاردستان که وابسته به روزنامۀ شهباز، بوده است.
نشریه‌های کودکان اقوام ایرانی
سیاست‌های تمرکزگرایانۀ رضا پهلوی که در ایران بر محور باستان‌گرایی و فارس‌گرایی استوار بود و در دورۀ فرمانروایی محمدرضا پهلوی نیز به شکل جدی دنبال شد، با وجود بیداری فرهنگی اقوام ایرانی در روزگار نو، آن‌ها را از بدیهی‌ترین حقوق خود، که آموزش به زبان مادری و گسترش فرهنگ قومی بود، محروم کرد. به سبب سختگیری‌ها و محدودیت‌های این دوره، از ادبیات کودکان اقوام ایرانی، به ویژه کرد‌ها و آذری‌ها، نمونه‌های بسیار اندکی در دست است. با ادامۀ این سیاست‌ها پس از دهۀ بیست، بخش بزرگی از مردم ایران از نوشتن یا گاهی حتی سخن گفتن به زبان مادری محروم ماندند. بنابراین شمار کتاب‌های کودکان به زبان کردی و آذری چنان اندک است که به هیچ وجه نمی‌تواند ژرفا و غنای فرهنگی این دو فرهنگ ملی را نمایان سازد. ارمنیان اگر چه در این دوره پیوسته با فشارهای نابرابر دینی و قومی روبه‌رو بوده‌اند، به سبب برخورداری از امکان‌های ویژه، همچون دادوستد فرهنگی با ارمنستان و جامعه‌های ارمنیان امریکا و اروپا از جنبۀ انتشار و ارائۀ آثار ویژۀ کودکان و نوجوانان، در سنجش با اقوام کرد، آذری و آسوری وضع بهتری داشتند.
نشریه‌های کودکان و نوجوانان کرد
از اندک آثار کودکان به زبان کردی، مجلۀ «گروگالی مندالانی کورد» است، که سه شمارۀ نخست آن به دست آمده است. مجلۀ «گروگالی مندالانی کورد» (جنبش کودکان کرد)، به مدیریت قادری مدرسی در سال ۱۳۲۵ به شکل ماهانه در مهاباد کردستان منتشر میشد. در این سه شماره بازی، سرگرمی و مسابقه، مطالبی دربارۀ تاریخ کردستان، قوم کرد، آزادی و میهن‌پرستی، دستور زبان کردی، سخنان برگزیده و مقاله‌های کوتاهی دربارۀ بهداشت منتشر شده است. ویژگی بنیادی این نشریه، برانگیختن و نیرو دادن به هویت قومی در کودکان کرد و شناساندن جایگاه کردستان است و بیشتری مطالب آن رنگ و بوی سیاسی دارد.
نشریه‌های کودکان و نوجوانان ارمنی
تا پیش از سال ۱۳۰۰، کودکان و نوجوانان ارمنی در ایران فقط نشریه‌هایی را می‌خواندند که در قفقاز و ارمنستان منتشر می‌شدند، از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به نشریۀ «پیونر» (پیشاهنگ) و «پیونر کانچ» (صدای پیشاهنگ)، نشریه‌های سازمان پیشاهنگی ارمنستان که در ایروان منتشر می‌شدند، اشاره کرد. از دیگر نشریات خارج از ایران که به دست کودکان ایرانی نیز می‌رسید، می‌توان از نشریه «ماسیس» نام برد که در سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۸ از سوی ارمنیان رومانی، با هدف ترویج ادبیات ارمنی در میان کودکان و نوجوانان، منتشر میشد. در این نشریه داستان‌ها و منظومه‌های ادبی و ادبیات کودکان منتشر میشد. نشریۀ «بادانکان آرزاگانک» (پرتوهای نوجوانان) نیز از سال ۱۳۱۶ در بیروت چاپ میشد، که در ایران هم توزیع میشد. در سال‌های بعد هم نشریۀ «دِسیدسِرناک» (پرستو)، که در ارمنستان منتشر میشد، به دست کودکان ایرانی می‌رسید.
ستون‌ها یا صفحه‌های ویژۀ کودکان در نشریه‌های بزرگسالان
کاهش روابط ارمنیان ایران با ارمنستان و کمبود نشریهها و خواندنی‌ها برای کودکان ارمنی در ایران، سبب شد که روشنفکران ارمنی خود دست به کار انتشار نشریه در ایران شوند. نخست صفحه‌های ویژه‌ای برای کودکان در نشریه‌های گوناگون بزرگسالان ارمنی به شکل پیوست منتشر شد.
نشریۀ «آلیک»، که از سال ۱۳۱۰ شروع به انتشار کرد، اخبار، مقالهها و مطالبی دربارۀ زندگی و بهداشت کودک، اجرای نمایش یا جشنواره‌های ویژۀ مدرسه‌ها، خبرهایی دربارۀ وضعیت مدرسه‌های تهران و شهرستان‌ها و مناطق ارمنی‌نشین و نیز پایه‌گذاری کودکستان‌ها به چاپ می‌رساند. در این نشریه از سال ۱۳۱۱ ستونی نیز ویژۀ کودکان به نام «مانکاکان گراداران» (کتابخانۀ کودکان) به وجود آمد که در آن آثار کلا‌سیک ادبیات ارمنی و جهان، شعر و بازی منتشر میشد. پیش از این دوره، مطالب ویژۀ کودکان در نشریۀ آلیک بسیار اندک و ناپیوسته بود. در این ستون، مطالب علمی و بهداشتی نیز برای کودکان به چاپ می‌رسید. شماره‌هایی از نشریۀ «آلیک» به شکل کامل به کودکان اختصاص داشت. از دیگر نشریات بزرگ‌سال می‌توان به هفته‌نامۀ فکاهی ـ اجتماعی بوبوخ اشاره کرد که از سال ۱۳۱۵ شعر، قصه، داستان، مطالب علمی و با‌زی‌های کودکانه منتشر می‌کرد.
نشریۀ «نور جهان» نیز که از سال ۱۳۲۸ آغاز به کار کرد و ویژۀ ایرانیان مسیحی بود، گاه صفحه‌هایی ویژۀ کودکان داشت. این نشریه از سوی بنیاد کمیتۀ ادبیات مسیحی در ایران منتشر میشد. مطالب ویژۀ کودکان در زیر عنوان‌های: داستان مصور برای کودکان، جهان کودکان و علوم برای کودکان منتشر میشد. ماهنامۀ «آرپی» (خورشید) نیز از سال ۱۳۲۹ شعر، قصه، داستان، مطالب علمی و با‌زی‌های کودکانه منتشر می‌کرد. مجلۀ «آرپی» مطالب آموزشی و تربیتی اندکی داشت و گرایش محسوسی به مطالب هنری داشت.
نشریه‌های ویژۀ کودکان و نوجوانان
رفته‌رفته با تلاش روشنفکران ارمنی که جای خالی ادبیات قومی برای کودکان ارمنی ایران را به خوبی احساس می‌کردند، نشریه‌های مستقل برای کودکان ارمنی در ایران منتشر شدند. شاید بتوان گفت در هیچ دوره‌ای چنین شماری از نشریه‌های کودکان به زبان ارمنی در ایران وجود نداشته است. نویسندگان و شاعران ارمنی ایران فرصت یافتند تا در این نشریهها آثار خود را در اختیار کودکان بگذارند.
«انگر» (دوست) نشریۀ سازمان پیشاهنگی ارمنیان بود که از سال ۱۲۹۹ شروع به انتشار کرد. این نشریه ماهنامۀ انجمن پسران پیشاهنگ بود که از سوی هوسپ آبکاریان در چاپخانۀ کلیسای وانک منتشر میشد. از دیگر نشریه‌های کودکان می‌توان به نشریۀ «نور‌هاسکر» (خوشه‌های نو) اشاره کرد. این نشریه که از سال ۱۳۱۴ شروع به انتشار کرد، در آغاز ماهانه و سپس دو هفتگی در تهران به شکل مصور برای کودکان و نوجوانان منتشر میشد. صاحب امتیاز و سردبیر آن مارگاریت سارواریان بود. این نشریه به انتشار قصه، حکایت، شعر و معما، نمایشنامه، بخش هنری، سرگرمی و برگزار کردن مسابقه برای کودکان پرداخت. مهم‌ترین ویژگی این نشریه تمرکز مطالب آن بر زندگی ارمنیان ایران بود. بیشتر مطالب این نشریه را نویسندگان ارمنی ایران نوشته‌اند. این نشریه از کودکان نیز برای تهیۀ مطالب کمک می‌گرفت.
ماهنامۀ «نور‌آغبیور» (چشمۀ نو)، با سردبیری آندره دراوهانیان و وستانیک هوانسیان، از سال ۱۳۲۲ به شکل ناپیوسته منتشر شد. در این نشریه داستان‌ها و حکایت‌های قدیمی ارمنی باز چاپ و با تصویرهای رنگی آراسته می‌شدند. آثار نویسندگان ارمنستان و نویسندگان ارمنی ایران و ترجمۀ آثار نویسندگان معروف نیز در این نشریه به چاپ می‌رسید. داستان‌ها و شعر‌ها با درون‌مایۀ آموزشی و اخلاقی از دیگر مطالب نشریه بودند. توجه این نشریه به دورۀ نوزادی، در شعرهای زیبایی دربارۀ نوزادان بازتاب یافته است. برخی از آثار کودکان نیز در چند شماره این نشریه آمده است. ماهنامۀ «لوسابر نورآور» نشریه‌ای دیگر ویژۀ کودکان و نوجوانان بود که از سال ۱۳۲۸ با هدف تشویق کودکان به مطالعه و آشنایی با تاریخ و ادبیات و زندگی ایرانیان ارمنی منتشر شد. موضوع‌های این ماهنامه را مطالب ادبی، هنری و پرورشی تشکیل می‌دادند. صاحب امتیاز آن ابتدا آشوت مرادخانیان و سپس آرام گارونه بودند. این نشریه شامل آثار تألیفی و ترجمه از داستان، قصه، شعر، نمایشنامه، اپرت، آواز همراه با نت، چیستان، جدول و زندگی‌نامۀ هنرمندان و نویسندگان، مطالب علمی، تاریخی بود. آثار ادبی کودکان و نوجوانان ارمنی نیز در ماهنامۀ لوسابر می‌آمد.
ماهنامۀ «چار سوریکی آرکاتسنر» (ماجراهای سوریک بازیگوش)، یکی دیگر از نشریات کودکان و نوجوانان ارمنی بود. این نشریه از سال ۱۳۳۴ منتشر شد و صاحب امتیاز و مدیرمسوول آن واچه آدومیان بود. هدف از انتشار «چار سوریکی آرکاتسنر» علاقه‌مند کردن کودکان به زبان ارمنی اعلام شده است. در شماره‌های آغازین آن، قصۀ دنباله‌دار و مصور «چار سوریکی آرکاتسنر» به صورت کمیک استریپ آمده است. از شماره‌های میانی، کم‌کم پیام‌های تربیتی، شعر، لطیفه، چیستان، ترجمۀ قصه‌های کوتاه، آشنایی با نویسندگان ارمنی و آثاری از نویسندگان ایرانی و خارجی، خبر از کودکستان‌ها و صفحه‌ای برای عکس‌ها، نامه‌ها و ترجمه‌های کودکان به نشریه اضافه شد.
«آلیک بادانِکان» (آلیک نوجوانان) از سال ۱۳۴۸ از سوی روزنامۀ «آلیک» منتشر میشد. پیش از این، روزنامۀ «آلیک» پیوست‌هایی برای کودکان داشت که گاهی در نشریه و گاهی جداگانه چاپ می‌شدند. اما برای اولین بار این دو هفته‌نامه به صاحب امتیازی رستم استپانیان چاپ شد. موضوع‌های علمی، هنری، فرهنگی، تاریخی، مذهبی، اجتماعی، لطیفه، سینما، شعر، هنر و سرگرمی، گزارش از مدرسه‌ها و گفت‌وگو با دانش‌آموزان از مطالب این نشریه بودند. در میانۀ نشریه، سه صفحه با نام «آلیک مانکاکان» (آلیک کودکان) برای کودکان، شامل شعر، قصه، چیستان و سرگرمی همراه با تصویر منتشر میشد. مطالب نشریه از آثار نویسندگان ارمنی ایرانی یا ارمنستان بود و از نویسندگان خارجی کمتر مطلبی به چشم می‌خورد. نوشته‌های بسیاری از نوجوانانی که دست به قلم بودند هم در این نشریه چاپ میشد. از نکات در خور اشاره در این نشریه، وجود داستان‌های دنباله‌دار تصویری ارمنی است.
در بررسی نشریات کودکان ارمنی دو نشریۀ دانش‌آموزی نیز شناسایی شده است. اولین آن‌ها ماهنامۀ «گقاسر» است که در سال ۱۲۹۸ منتشر میشد. این نشریه دارای مطالب ادبی، هنری و اطلاعات عمومی برای دانش‌آموزان بود و در چاپخانۀ خلیفه‌گری ارامنۀ آذربایجان به چاپ می‌رسیده است. مسوول هیئت تحریریه این نشریه موشق هوانسیان بود. مطالب تألیفی و ترجمه از داستان و غیرداستان و سرگرمی و شعر در این مجله یافت می‌شود. دومین نشریۀ دانش‌آموزی، «شانت» نام داشت. این نشریه را دانش‌آموزان دبیرستان‌های کوشش داوتیان و کوشش مریم تهران در سال ۱۳۳۴ منتشر کردند که در چاپخانۀ ایران و تنها در دو شماره منتشر شد. در این نشریه نیز مطالب داستانی، غیرداستانی و سرگرمی تألیف یا ترجمه و منتشر شده است. در جست‌وجوهای انجام شده، نسخه ای از نشریات ویژۀ کودکان آذری و آشوری در این دوره یافت نشده است.
در این پژوهش بیش از هشتاد عنوان نشریه شناسایی شده است ولی در روند بررسی نشریات، گروه پژوهش مؤسسه در مواردی نتوانست موجودی کامل از یک نشریه را در اختیار داشته باشد و پژوهش حاضر بر پایۀ بررسی تمامی نسخه‌های موجود از این نشریات و گاه تک نسخه‌ای از آن‌هاست. در مورد برخی از نشریات همچون: مردم برای جوانان، شعله‌ور برای محصلین، ندای فرهنگ محصلین، پیام کاوه، بازی، خردسالان و کودکان کودکان، گروه جست‌وجو نتوانست نسخه‌ای به دست آورد و به ناچار از اطلاعات سایر منابع استفاده شده است. در مواردی نیز تنها نامی از برخی نشریات در منابع مطالعاتی آمده که فهرست آن‌ها هم چنان برای بازیابی و بررسی در دستور کار گروه پژوهش مؤسسه است. احتمال زیادی وجود دارد که نشریات دیگری هم منتشر می‌شده که تا به حال حتی نامی از آن‌ها نیز در هیچ منبعی یافت نشده است. بدیهی است دسترسی به دوره‌های کامل از نشریات کودکان و یافتن نشریاتی که تنها اطلاعی از نام آن‌ها داریم، دیدی جامع‌تر و فراگیرتر، از وضعیت نشر مطبوعات کودکان و نوجوانان به پژوهشگران این حوزه خواهد داد.
پی نوشت:
محمدی، محمدهادی و زهره قایینی، تاریخ ادبیات کودکان ایران (مجموعۀ ده جلدی)، تهران: نشر چیستا
منبع: مطبوعات بهارستان، سال اول، شماره اول، پاییز ۱۳۹۰، ص ۱۱۲-۷۷.
نظر شما :